Carrière werd in Nederland geboren, maar vanwege het werk van haar ouders bracht ze haar jeugd door in Indonesië, de Verenigde Staten, India en Bangladesh. Pas op haar 35e kwam ze weer terug naar Nederland.

Ze heeft van haar ervaringen geleerd dat normen in de ene cultuur niet per definitie waarden zijn in de andere. ‘Toen mijn dochter drie jaar oud was, onderbrak ze haar vader wel eens als we aan tafel zaten. Ik zei dan tegen haar dat ze hem moest laten uitpraten, want met die normen was ik opgevoed’, zegt ze. Sinds september is het aan haar om haar eigen studenten deze interculturele competentie aan te leren; ze is projectleider Interculturele Competentie en Communicatie bij het Talencentrum.

Verschillende normen

Interculturele competentie betekent dat je een brug kunt slaan tussen verschillende culturen. ‘We hebben het dan niet alleen over de verschillen tussen nationale culturen; de competentie kan ook toegepast worden om een brug te slaan tussen organisatorische en interdisciplinaire culturen’, zegt Carrière.

Maar dit beperkt zich niet alleen tot communicatie. De manier waarop mensen zich bewust zijn van persoonlijke ruimte verschilt ook van cultuur tot cultuur, en interculturele competentie kan studenten daarbij helpen.

‘Aan het eind van het gesprek stond ik met mijn rug tegen de muur’
Carrière heeft hier persoonlijke ervaring mee: ‘Toen ik in India woonde, had ik een zeer aangenaam gesprek met een Iraanse man. Maar we hadden verschillende opvattingen over de persoonlijke ruimte. Hij vond het prima om telkens een stapje dichterbij te komen, maar ik deed iedere keer een stap terug. Aan het eind van het gesprek stond ik met m’n rug tegen de muur gedrukt en voelde ik me erg oncomfortabel, terwijl ik me wel kon vinden in wat hij zei.’

De cursussen

Carrière zal een aantal verschillende cursussen verzorgen bij het Talencentrum. De meeste zijn erop gericht studenten kennis te laten maken met een andere cultuur, voor wanneer ze naar Nederland komen of naar het buitenland gaan. Andere cursussen zijn bedoeld om studenten die in het buitenland hebben gewoond te helpen weer te integreren in hun eigen cultuur.

De cursussen kunnen internationale studenten in Nederland helpen om de nieuwe cultuur te begrijpen en om zich makkelijker aan te passen aan het Nederlandse universitaire systeem.

Verschillen in academische culturen tussen landen kunnen ook voor problemen zorgen. ‘Een van de meest voorkomende fouten die ze maken, is bijvoorbeeld plagiaat plegen; de bescherming van intellectueel eigendom is niet in alle landen op dezelfde manier geregeld. Wij als academici hebben de verantwoordelijkheid om uit te leggen hoe dingen hier werken.’

Aannames

De aanname dat alle culturen dezelfde waarden aanhangen, kan er zelfs voor zorgen dat studenten zowel academisch als sociaal falen, gaat Carrière verder. En het is ook niet per se zo dat het allemaal wel goed komt, als je naar het buitenland gaat: in 2005 wees onderzoek van Ariana Medina Lopez Portillo uit dat slechts een derde van de mensen die naar het buitenland gaan zich aan weet te passen aan de nieuwe omgeving. De overige twee derde blijft óf precies hetzelfde óf valt zelfs terug. Ze worden steeds negatiever over andere culturen en ontwikkelen sterke stereotype ideeën.

‘Als onderwijzers gaan we er soms maar van uit dat studenten die naar het buitenland gaan automatisch interculturele competentie zullen ontwikkelen en wereldburgers worden’, zegt Carrière. Ruimdenkende studenten zijn daarom het meest geschikt voor de cursus: ‘Als iemand vindt dat alle andere mensen net zoals hij of zij moeten zijn, kunnen wij daar ook niet veel aan doen.’

‘Ze druisen fundamenteel in tegen hun gevoel van wat beleefd en onbeleefd is’
Maar het kan zelfs moeilijk zijn om die ruimdenkende studenten algemene zaken zoals directe of indirecte cultuur bij te brengen. Ze heeft een lijst met oefeningen om de leerlingen te helpen bij het herkennen van de verschillen tussen de soorten gedrag. Dit is soms een beetje ongemakkelijk, maar wel nuttig. ‘We moeten vaak lachen om de oefeningen omdat ze moeilijk zijn, omdat ze zo fundamenteel indruisen tegen hun gevoel van wat beleefd en onbeleefd is. Maar als ze het eenmaal doorhebben, kunnen ze ook kiezen hoe ze zich willen gedragen.’

Dat ze het beeld van wat beleefd of onbeleefd is doorbreken, is van cruciaal belang voor internationale studenten: het is belangrijk dat ze weten dat Nederlanders erg direct zijn. Op die manier ‘leren ze begrijpen wat het betekent om indirect te zijn in deze cultuur’.

Carrière legt uit dat haar cursussen niet uit lezingen bestaan, maar zich richten op interactie met de studenten door middel van oefeningen over de verschillen tussen culturen. Er zijn diverse activiteiten opgenomen in de lessen, maar deze verschillen van cursus tot cursus en zijn afhankelijk van het niveau van de studenten en het onderwerp – of land – waar de cursus over gaat.

Een simpele handdruk

Door culturele diversiteit gedragen mensen zich op verschillende manieren: soms kan zelfs een simpele handdruk tot een oordeel leiden. Ze legt uit: ‘In Nederland is een handdruk nogal stevig, en geeft aan wie je bent als individu. Als je een slap handje geeft, gaan Nederlanders ervan uit dat je ook een slappe persoonlijkheid hebt. Dat is een direct oordeel, en als je zo snel een oordeel klaar hebt staan, betekent dat dat je niet openstaat voor andere instellingen en normen.’

Voordat ze aan deze baan begon, was Carrière voortdurend op reis voor haar werk. Hierdoor ontwikkelde ze bijna indirect dit soort interculturele competenties. ‘Ik kwam er pas later achter dat het ook daadwerkelijk een wetenschap was en vond het fascinerend. Toen ik begon te lezen over competentie, kon ik ineens allerlei dingen verklaren die ik vroeger onbewust had aangepast.’

Hoewel ze alweer dertien jaar in hetzelfde land woont, kan ze zich alleen maar in een multiculturele omgeving zien werken, ondanks de inherente uitdagingen. ‘Mijn beroep draait om waarden, dus soms is het echt heel moeilijk. Maar ik heb zeventien jaar op deze functie gewacht, dus ik ben dol op wat ik hier doe.’