Elke dag vraagt de redactie van UKrant zich af: waar schrijven we over, waarom schrijven we erover en hoe schrijven we erover? ‘Bij UKrant’ is een onregelmatig verschijnende rubriek waarin we een kijkje achter de schermen geven.
UKrant publiceert met regelmaat verhalen over het gebruik op de universiteit van AI-tools als ChatGPT. Er is veel verwarring, want wat mag wel en wat mag niet? Dus is het niet zo’n rare vraag aan ons: wat doen jullie, maakt UKrant gebruik van AI?
Enige context. Ook in medialand woedt de discussie volop. Betrouwbare journalistiek moet transparant zijn en verifieerbaar en dat principe staat op gespannen voet met AI. Maar tegelijk is AI aan een onstuitbare opmars bezig en kan het een heel handige tool zijn. Dus wie AI negeert, lijkt toch wel een beetje op Don Quichot die tegen windmolens vecht.
Een paar voorbeelden:
Dagblad de Gelderlander laat AI weerberichten maken as local as possible: regent het morgenvroeg om 08.00 uur in Bronkhorst en schijnt de zon dertig kilometer verderop in Arnhem? Omroep Brabant experimenteerde met een digitale presentator (een door AI gekloonde ‘echte’ presentator – de proef is na een half jaar om uiteenlopende redenen weer gestopt).
De Volkskrant daarentegen bezweert haar lezers dat ‘de inhoud wordt gemaakt door menselijke redacteuren, verslaggevers, eindredacteuren, fotografen en illustratoren’.
Wie AI negeert, is als Don Quichot die tegen windmolens vecht
Terug naar de vraag: maakt UKrant gebruik van AI? Het antwoord is ‘ja, maar’.
De ‘maar’ is: wij schrijven alle verhalen zelf. ChatGPT wordt wel als hulpmiddel ingezet (Google 2.0 zeg maar) en ik zie ook niet echt een bezwaar als een redacteur ChatGPT vraagt om mee te denken over vijf scherpe vragen aan onderwijsminister Eppo Bruins. Maar het is een hulpmiddel, niet meer en niet minder. Schrijven doen we zelf. Uitroepteken.
Bij vertalingen ligt dat wat anders. Minstens negen van de tien (nieuws)verhalen die UKrant maakt, worden vertaald (van Engels naar Nederlands of andersom, al naar gelang de herkomst van de auteur). Voorheen ging elk verhaal naar onze menselijke vertaler, maar sinds enige tijd alleen nog de lange achtergrondverhalen, opiniestukken en andere stukken die lastig te vertalen zijn.
Voor andere berichten, met name het korte en snelle nieuws, zijn AI-tools (vooral DeepL en ChatGPT) betrouwbare en razendsnelle vertalers gebleken. En ik geef toe: ook een stuk goedkoper. Ook hier is een ‘maar’: AI maakt – het lijkt wel een mens – soms gekke sprongen. Daarom hanteren we het mens-machine-mensprincipe. Dat wil zeggen dat de input menselijk is (het verhaal), de output is van AI (de vertaling) en die gaat pas ‘live’ na controle door de eindredacteur of de ‘echte’ vertaler.
De piramide van Cheops op Antartica? Dat heeft niets met de werkelijkheid te maken
Een minder zichtbare AI-tool die we inzetten is voor transcriberen. De belangrijkste bronnen van journalisten zijn mensen, dus wij interviewen wat af. Vooral bij langere interviews is het erg handig om opnames van gesprekken automatisch om te zetten naar geschreven tekst (het gesprek terugluisteren en woord voor woord uittikken is monnikenwerk, AI doet het in een kwartiertje). Maar ook hier geldt, want foutloos zijn deze tools allerminst: mens-machine-mens.
Tot slot nog een laatste AI-tool die UKrant soms gebruikt, en die wel heel erg zichtbaar is: illustraties. Enige terughoudendheid is daarbij wel op zijn plaats, vinden wij, want we zijn journalisten en wij beschrijven wat er gebeurt, wij doen aan waarheidsvinding en dat geldt ook voor beeld.
We plakken soms beeld aan een foto omdat het formaat anders niet juist is – doorgaans blijft dat beperkt door een extra stukje muur of iets anders onschuldigs. De opdracht echter aan AI om een tekening (of foto, of filmpje – AI doet het in een handomdraai) te maken van de piramide van Cheops te midden van pinguïns op Antarctica geeft een alleraardigst en grappig resultaat, maar heeft niets met de werkelijkheid te maken. Dus dat doen we niet.
Wat dan wel? Enige tijd terug bijvoorbeeld publiceerde UKrant een serie over RUG-studenten wier moederland wordt geplaagd door armoede, corruptie, hongersnood of mensenrechtenschendingen.
Een van die verhalen ging over student Vera uit het Rusland van Poetin. Lastig te illustreren, zeker vanwege de veiligheid van de geïnterviewde, dus liet onze vormgever er een AI-tool op los, zie de bijgaande illustratie over Vera van toen.
Wij vonden het resultaat eigenlijk heel goed. En wat mij betreft valt het ook binnen de grenzen van wat journalistiek kan en mag. Eens? Oneens? Laat maar weten.
Rob Siebelink is hoofdredacteur van UKrant