Voorlopers van een vliegloos leven
Bye bye Schiphol
Je kunt wel heel duurzaam leven, en door geen vlees te eten bespaar je zo 1,6 kilo CO2 per dag (aldus het Planbureau voor de Leefomgeving) op je ecologische voetstap. Maar met een enkeltje Thailand zet je een dreunende mammoetpootafdruk (van 1700 kilo CO2 volgens Myclimate). Oftewel: daar moet je bijna drie jaar vlees voor laten staan. En toch is het normaler om geen vlees te eten dan om niet te vliegen. Hoe zit dat?
Veel mensen weten ook wel, grofweg, dat vliegen vervuilend is en dat klimaatverandering echt wel belangrijk is, maar ja. Die backpackende vriend die ze op Instagram zien zwemmen met olifanten lijkt ze toch ook wel wat. En wat maakt dat ene reisje nu helemaal uit?
Cognitieve dissonantie
‘Qua duurzaamheid zit er een gat tussen wat we van mening zijn en wat we uiteindelijk doen: cognitieve dissonantie heet dat’, zegt Jan-Willem Bolderdijk, die dit gedrag onderzoekt. ‘Mensen zijn groepsdieren en zien van alles voorbij komen op social media, wat ze willen kopiëren. Wat we zien, bepaalt wat wij normaal vinden en bepaalt dus ook onze keuzes.’
Mensen gaan op twee manieren om met die dissonantie. Sommigen passen hun gedrag aan, maar dat kost natuurlijk moeite. Anderen bagatelliseren hun niet-duurzame gedrag of praten het goed, zodat ze het niet hoeven te veranderen.
‘Dat is het gevaar als milieubewustzijn erg gepusht wordt, terwijl mensen geen haalbare alternatieven zien’, zegt Bolderdijk. ‘Ze steken hun kop in het zand. Ze streven naar een positief zelfbeeld, terwijl ze weten dat ze slechte dingen doen. Het schuldgevoel praten ze dus goed: Waarom zou ik stoppen als iedereen om me heen het nog wel doet?’
Niet te zwaar
Als je alleen maar zegt hoe verschrikkelijk slecht vliegen voor het klimaat is, kunnen mensen de moed verliezen, zegt Bolderdijk. ‘Het voelt dan als verloren zaak.’ Hij vindt het belangrijk om ook handvatten te geven. ‘Als niet-vliegen voor jou een onmogelijk doel lijkt, word dan flexivlieger: probeer vaker te treinen en stel een limiet op je vliegreizen. En compenseer de vliegreizen die je echt niet kunt missen via sites als Greenseats.nl of Justdiggit.org, door bijvoorbeeld bomen te planten.’
Gedragsverandering is vooral een kwestie van wat de norm is binnen je sociale omgeving. ‘Mensen gooien batterijen in een speciale bak, omdat we dat zo gewend zijn in Nederland. Die persoonlijke afweging komt niet per se voort uit een milieuperspectief.’
Vliegschaamte
Een variant daarop is de opkomende vliegschaamte: mensen die uit gêne niet meer te koop lopen met hun vliegreizen. De term komt uit Zweden (flygskam) waar Zweedse politici en beroemdheden publiekelijk hebben verklaard af te zien van reizen met het vliegtuig, schrijft de NOS.
Bolderdijk ziet hierin ook het belang van individuen die bewust kiezen om het vliegtuig links te laten liggen. ‘Het spreekt kracht uit. Het is niet makkelijk als enige te zeggen: “Ik ga niet meer met het vliegtuig”. En je hebt een voorbeeldfunctie: je laat anderen zien dat het wel mogelijk en acceptabel is.’
Correctie: In de vorige versie hebben we gemeld dat een retourtje Oslo 1500 kilo CO2 oplevert. Dat is niet juist. We hebben dit aangepast in een enkeltje Bangkok en de vergelijking met vegetarisch eten daarop aangepast.
Cora Niemeier
Cora NiemeierDerdejaars psychologie, Duitsland
‘Ik leef heel milieubewust: ik ben veganistisch, vermijd plastic en hou bij hoeveel afval ik per maand produceer – nooit meer dan een kleine Ikeaprullenbak vol. Als ik een vliegreis maak, zijn al mijn inspanningen voor niets. Het is compleet tegen mijn principes in, dus ik heb al vijf jaar niet meer gevlogen.
Het komt vaak voor dat ik reisjes afzeg als mijn vrienden ergens heen willen vliegen, of toen mijn moeder op vakantie wilde naar de Canarische Eilanden. Zij vond dat heel jammer, maar ik zit er niet mee. Ik vind de dingen die ik zelf doe heel leuk, dus ik heb niet het idee dat ik iets mis. Het helpt ook dat een vriendin van mij ook weigert te vliegen, we steunen elkaar daarin.
Als je niet vliegt, reis je anders: het is langzamer en je krijgt een beter idee van afstanden. Daarnaast vind ik het een verrijkende ervaring, omdat je uit de toeristenbubbel komt. Ik heb heel veel mensen ontmoet tijdens het liften, met wie ik vaak direct interessante gesprekken voerde.
Mensen leren kennen gaat een stuk sneller als je met elkaar in de auto zit: niet alleen word je gedwongen om met elkaar te praten, tegelijkertijd is een auto een privéruimte waardoor mensen zich sneller open opstellen. Soms nodigen ze ons uit om bij hun te komen eten, of zelfs slapen, dat is heel erg leuk. Op die manier leer je een land en cultuur op een andere manier kennen, dus ik ben heel dankbaar voor die ervaringen.’
Dorottya Kosa
MA Euroculture, Hongarije
‘Ik reis vaak. Vorig jaar zo’n acht of negen keer: naar Israël, IJsland, Engeland, Frankrijk, Italië en Hongarije. Als afstanden wat kleiner zijn, probeer ik altijd voor ander vervoer te kiezen, maar met plekken zoals Israël of Hongarije is dat onmogelijk.
Ik vind klimaatverandering een ontzettend groot probleem en en probeer zo bewust mogelijk te leven. Ik probeer veganistisch te eten, koop zo min mogelijk kleding en heb een bamboe tandenborstel. Als ik ga reizen, kijk ik naar het klimaatbeleid van de luchtvaartmaatschappij en vermijd goedkope vluchten van bijvoorbeeld Ryanair. Ook betaal ik vaak een bedrag om mijn CO2-uitstoot te compenseren.
Ik ga niet als toerist op vakantie: naar IJsland ging ik omdat mijn vriend daar woont en in Israël had ik een bruiloft. Ik reis vooral om vrienden en familie te zien.
Ik weet dat mijn bewuste leven mijn vlieggedrag niet compenseert; dat moet ik echt minderen. Minder vliegen vind ik heel lastig, ik reis graag en wil nog veel andere continenten zien. Als ik een verre reis zou maken zou ik wel bewust langer gaan, en dan reizen met de bus of trein.
Ik zie het vele reizen onder studenten als een probleem, vooral omdat iedereen elkaar inspireert via Instagram. Daar doe ik zelf ook aan mee: ik post vaak foto’s van mijn reizen. Ik vind reizen op zichzelf iets goeds, maar de manier waarop moet anders. Er moet meer aandacht hieraan worden besteed, bijvoorbeeld door social influencers die een duurzame manier van reizen promoten.’
Ceciel Nieuwenhout
PhD energierecht
‘Ik kom net terug van een conferentie in Lyon, de treinreis duurde zo’n tien uur. Ik ga vaak naar conferenties, dus ben dit jaar naar Parijs, Brussel, Hamburg en Berlijn geweest – allemaal met de trein. Alleen naar Split ben ik gevlogen: ik had geen tijd voor de 24 uur lange treinreis.
Sinds een jaar kies ik ervoor niet meer te vliegen. Ik vind reizen leuk en andere continenten interessant, maar ik vind de grote impact op het milieu te zwaar tellen. Ik vloog vroeger best wel veel, ook afstanden die ik makkelijk met de trein had kunnen overbruggen. Ik ging dan bijvoorbeeld voor een weekendje naar Polen, nu schaam ik me daar een beetje voor.
Ik ben vegetariër en probeer bewust te consumeren, dus geen kleding te kopen als ik niet het nodig heb en ik reis met het openbaar vervoer. Ook zit ik in de gemeenteraad, waarmee ik via beleid duurzaamheid wil promoten.
Het is soms wel lastig, vooral om tegen je vrienden te zeggen dat je niet meegaat als zij per se met het vliegtuig weg willen. Je mist dan veel van dat soort reisjes. Voor mijn eigen plezier stel ik alleen nog maar plekken dichterbij voor, deze zomer deed ik bijvoorbeeld een roadtrip naar Wenen, Bratislava en Praag.
Ik merk dat ik deze nieuwe manier van reizen een stuk relaxter vind. Een treinreis duurt lang, maar je hebt geen stress zoals op vliegvelden, er zijn nauwelijks vertragingen en je hebt veel beenruimte. Ik vind het leuk om juist de afstand te ervaren en de wereld om je heen te zien veranderen.’