Van fantasy tot biografie
Weer lol in lezen
Door Mai Tenhunen
By Mai Tenhunen
Mai Tenhunen
Er was eens een meisje dat dolgraag las. Vrijwel alle boeken in het klaslokaal van haar basisschool had ze verslonden en in de onderbouw van de middelbare school leende ze steevast de maximale tien boeken bij de bibliotheek. Maar opeens verloor ze haar interesse. ‘Toen ik zestien was, stopte ik eigenlijk gewoon met lezen’, vertelt geneeskundestudent Anne Schoonewille.
Ook Isa Hamelink sloeg dagelijks een boek open. Dat veranderde toen ze geschiedenis en internationale betrekkingen ging studeren. ‘We moesten zoveel lezen dat ik daarna echt geen zin had om nog meer te lezen.’
Kinderen lezen, lezen ook meteen veel. Hoewel jongeren tussen de 13 en 19 gemiddeld maar veertien minuten per dag lezen, blijkt uit onderzoek van de Stichting Lezen dat de groep jonge boekenwurmen daar ongeveer net zoveel tijd aan besteedt als 65-plussers: een uur en 45 minuten.
Maar ergens tussen de start van de middelbare school en de universiteit stopt het lezen voor de lol. ‘Op de uni had ik opeens zoveel lesstof dat lezen in mijn vrije tijd opeens ook als een opgave begon te voelen’, zegt letterenstudent Leonie.
Verplichte leeslijst
Universitair docent Europese talen en culturen Konstantin Mierau is bekend met dit fenomeen. De neergang zet al eerder in, denkt hij, wanneer kinderen een verplichte leeslijst krijgen met zware klassiekers. ‘We zijn er heel goed in geslaagd om het lezen te ontmoedigen. Het eerste wat we zouden moeten doen is kinderen betrekken bij het samenstellen van de leeslijst’, zegt hij. ‘Of laat ze gewoon lezen wat ze zelf willen!’
Als je van school een boek moet lezen, werkt dat heel demotiverend
De middelbare school vormde voor Anne ook de omslag. ‘De meeste boeken zijn helemaal niet leuk voor vijftienjarigen’, zegt ze. Dat beaamt Leonie: ‘Iedereen verloor de lol in het lezen op de middelbare school.’
Bij Cynthia van Tongeren, die een master literatuurwetenschap en een onderzoeksmaster kunst en cultuurwetenschappen doet en daarnaast secretaris is van literaire studentenvereniging Flanor, speelde vooral het suffe imago van lezen mee. ‘De meeste van mijn leeftijdsgenoten hadden een hekel aan lezen’, vertelt ze. Maar toen raakte ze bevriend met iemand die ook van lezen hield en met wie ze het over boeken kon hebben. ‘Samen gingen we weer lezen.’
Zo werkt het inderdaad, weet Mierau. ‘Adolescenten en jongvolwassenen worden heel erg gemotiveerd door sociale energie. Als je van school te horen krijgt dat je een boek moet lezen, werkt dat heel demotiverend. Maar als een vriend vertelt dat die een boek gelezen heeft, zet dat jou ook aan tot lezen. We hebben sociale energie, een sociale structuur, nodig om leesgewoonten te ontwikkelen.’
Voordelen
Want lezen heeft veel voordelen. Het helpt je om te ontspannen en om los te komen van je studie, vindt Leonie. ‘Als je gestrest bent, pak je gewoon een leuk boek en verdwijn je in die wereld.’
‘Je gaat ergens anders heen, naar een andere wereld, en daar blijf je die avond’, beaamt Anne, die vooral van fantasyboeken houdt, zoals De bronzen stad. ‘Het is een fijne manier om even te ontsnappen aan het gewone leven.’
Het kan je ook rustiger maken. ‘Ik voel minder de noodzaak om altijd ergens mee bezig te zijn. Met een boek dwing je jezelf om te vertragen. Ik ben niet zo bang meer om alleen te zijn met mijn gedachten’, zegt Isa.
Je gaat naar een andere wereld en daar blijf je die avond
En dan is het ook nog eens goed voor je concentratievermogen. ‘Lezen is echt een activiteit’, zegt Leonie. ‘Je bent in zekere zin je hersenen aan het trainen, terwijl netflixen passiever is.’
Isa leest vaak biografieën van historische figuren. Zo is ze nu verdiept in De hartenkoningin van Nadine Akkerman, over Elizabeth Stuart. ‘Dit soort boeken inspireren me bij mijn onderzoek en ze kunnen nieuwe inzichten bieden bij vakken die ik volg’, legt ze uit.
Ook Cynthia vindt het nuttig voor haar studie. ‘Ik kan beter teksten structureren en het maakt het makkelijker om wetenschappelijke papers te lezen. Boeken zijn ook geweldig om talen te leren.’
Andere gezichtspunten
Maar misschien wel het belangrijkste is dat je door te lezen andere gezichtspunten leert begrijpen. ‘Je ontdekt hoe andere mensen over dingen denken’, zegt Leonie. ‘Als je de wereld door de ogen van anderen ziet, die van minderheden bijvoorbeeld, word je daar empathischer van.’
Dat klopt, zegt Mierau: lezen kan de manier waarop je naar je omgeving kijkt veranderen. ‘Wanneer je als lezer actief een oordeel moet vellen over gebeurtenissen, helpt dat om anderen – en jezelf – te zien als mensen die kunnen veranderen en groeien.’
We moeten niet te veel vasthouden aan dat papier
Toch kan het ondanks al die voordelen lastig zijn om je leesgewoonten weer op te pakken, vooral als je de hele tijd verleid wordt door Netflix, TikTok of games.
Denk om te beginnen eens na over welke series en films je graag kijkt, adviseert Mierau. ‘Je moet besluiten waar je mee wilt beginnen en waar je interesses liggen. Houd je van realistische drama’s, series over je eigen land, of misschien van mythen? Daar zijn veel boeken over.’
En: neem lezen vooral niet te serieus en voel je niet gedwongen om die klassiekers van 800 pagina’s te verstouwen. ‘Literatuur met een grote L is een belachelijk idee. Lees gewoon wat je leuk vindt’, zegt Cynthia. ‘Zelfs fanfiction.’
Lockdown
Anne begon weer te lezen tijden de lockdown: ze verveelde zich en kwam een young adult-boekenserie tegen voor 3 euro. ‘Ik heb ze besteld en in een paar dagen verslonden. Ik had zoiets van: oh mijn god, yes! Ik moest er gewoon even aan herinnerd worden hoe graag ik lees.’
Ook Isa heeft het aan corona te danken dat ze haar liefde voor lezen herontdekte. ‘Ik ging nadenken over hoeveel tijd ik op mijn telefoon zat. Het leek me beter en ontspannender om te lezen’, zegt ze. ‘Dus ik begon met wat makkelijke boeken en elke keer dat ik nu mijn telefoon wil pakken, pak ik in plaats daarvan een boek.’
Voor tips kun je terecht bij YouTubers zoals The Book Leo of Jack Edwards, of bij mede-boekenwurmen op TikTok (via #booktok) of Instagram.
Het kan ook leuk zijn om bij een boekenclub te gaan; dat helpt je meteen aan sociaal contact. Flanor telt ten minste twintig verschillende leesgroepen, vertelt Cynthia. ‘Voor elk genre is er wel een. We hebben zelfs een groep die alleen maar Disneyfilms kijkt.’ Zelf is ze daar ook lid van, maar ze zit ook bij groepen voor fantasy, Franse literatuur en kinderboeken.
Uitdagingen
Ze meldde zich ook aan voor een online ‘readathon’, waarbij je uitdagingen voorgelegd krijgt en iets kunt winnen als je ze volbrengt. ‘Dat hielp echt om me weer aan het lezen te krijgen, want ik ben wel competitief ingesteld’, zegt ze. Ze heeft ook een app, Storygraph, waarmee je contact legt met anderen die hetzelfde boek lezen. ‘Je kunt in feite samen aantekeningen maken bij een boek en zien wat anderen erover zeggen.’
Mierau denkt dat het belangrijk is om het idee van een papieren boek niet te veel te romantiseren. ‘We moeten breder gaan denken over wat lezen inhoudt. We moeten niet te veel vasthouden aan dat papier, dat heeft zijn tijd gehad.’
Waar het om gaat is dat je kennis en verhalen deelt, en dat kan op allerlei manieren. ‘We willen dat studenten meer lezen. Ze lezen nu ook al veel natuurlijk – ze scrollen op Instagram en TikTok – maar is dat het soort lezen dat we willen? Is een audioboek, een podcast of een TedTalk een goed alternatief? Ik zou zeggen van wel.’