Er is een psychologisch experiment over de werking van ons waarnemingssysteem, waarin bij proefpersonen lichtjes op de scharnierpunten van het menselijk lichaam – zoals de schouders, ellenbogen, pols, knieën en enkels – worden aangebracht. Vervolgens wordt de persoon in een compleet donkere kamer gezet. Wanneer iemand anders in die donkere kamer daar naar kijkt, ziet hij slechts wat willekeurige lichtjes.
Gaat de proefpersoon echter bewegen – lopen of dansen – dan bewegen die lichtpuntjes mee. We zien dan echter geen losse lichtjes meer, maar nemen in de bewegende lichtjes een compleet menselijk lichaam waar. De verklaring hiervoor is dat onze waarneming zo is afgesteld dat we bij beweging geen losse elementen zien, maar verbanden en samenhang aanbrengen, zodat een geheel ontstaat.
Je zou dit ook groter kunnen zien. Wij leven een leven, dat vaak niet meer is dan een aaneenschakeling van onbeduidende gebeurtenissen, waarvan veruit het meeste verdwijnt in het zwarte gat van de vergetelheid. Ons leven hangt goed beschouwd als los zand aan elkaar.
Hier en daar lichten echter enkele gebeurtenissen op in de vorm van hoogte- en dieptepunten. Gebeurtenissen die indruk maken en die we onthouden. En omdat we een soort denkbeeldige lijn tussen die gebeurtenissen trekken, lijkt het net alsof ons leven samenhang vertoont, en wie weet zin en betekenis heeft. Dat willen we graag; dat ons leven zin heeft. Dat is maar goed ook, want zonder zin raken we van de kaart en zien we het leven al gauw niet meer zitten.
Onze behoefte aan samenhang, zin en betekenis, is ons cement. Nooit lijkt die behoefte groter dan tijdens de laatste dagen van het jaar. De overgang van de kortste dag naar het lengen van de dagen, de donkere kerstdagen, de jaarwisseling, ze nodigen uit om terug te zien op het jaar, de zaken op een rijtje te zetten, de balans – en zo nodig de eindafrekening – op te maken. Was het een goed jaar of overheerst een negatief gevoel?
Dat terug zien is bijna een nationale sport. Dagen achtereen is het televisieaanbod vergeven van de jaaroverzichten. Van het koningschap van Willem-Alexander tot de politieke strapatsen van Geert Wilders, van grote sportprestaties tot overweldigende rampen. We mogen het allemaal nog een keer beleven.
Voor sommige mensen lijkt het jaaroverzicht direct ook het hoogtepunt van het jaar, zoals bij de overenthousiaste luisteraars van de Top 2000. Zelf moet ik er niet aan denken om Stairway to Heaven, Hotel California en Bohemian Rapsody achter elkaar te moeten beluisteren, maar vooruit ieder het zijne.
Maar veel erger dan die plaatjes zijn natuurlijk de dj’s die ze aan elkaar praten. Dj is zo langzamerhand het meest overschatte beroep ter wereld, en hoe zij er in geslaagd zijn om zich tot de stem der natie op te werken, is bijna lachwekkend als het niet ook een beetje treurig was.
Iedereen met verstand van zaken wordt tegenwoordig gewantrouwd, maar als een dj drie keer heftig, vet en cool zegt storten we massaal ons geld voor Serious Request (dat het was om de diarree de wereld uit te helpen, vond ik in verband met de dj’s dan wel weer ironisch).
Serious Request. Het goede er aan is dat ze die praatjesmakers opsluiten. Maar waarom maar zes dagen?
Ook thuis ontkwam ik deze dagen echter niet aan het jaaroverzicht. Het was onze jongste van 11 die bij het ontbijt op oudejaarsdag vroeg wat wij de hoogte- en dieptepunten van het jaar vonden. Wij hadden eigenlijk niet zo’n zin om over die vraag na te denken, maar voor de kinderen doen we alles, dus daar begonnen we aan onze opsomming.
Een dieptepunt was zonder twijfel de dood van onze oude paard, maar daar stond tegenover dat wij deze kerst al twintig jaar zonder kleerscheuren bij elkaar waren en dat is ook wat waard.
Toen keek hij ons ietwat meewarig aan en zei dat het allemaal heel interessant was wat we vertelden, maar hij had de vraag groter bedoeld. Zelf dacht hij meer aan Syrië, de Filipijnen en het overlijden van Mandela. Dat waren naar zijn mening toch wel de belangrijkste gebeurtenissen van het jaar!
De snotneus. Maar misschien heeft hij gelijk en moeten we de dingen wat groter zien.
Dat is meteen dan ook mijn voornemen voor dit jaar.