Het is dinsdagochtend, klokslag tien uur. Een halfuurtje geleden wordt bekend dat een man met bomgordel een vliegtuig van Egypt Air heeft gekaapt en ermee geland is op Cyprus. Nog weinig is duidelijk, behalve dat een deel van de passagiers is vrijgelaten. Natuurlijk wordt in gesprek met IS-deskundige Pieter Nanninga de gebeurtenis als eerste aangesneden.

Er is op dit moment nog weinig bekend, hoe volgt u deze gebeurtenis?

‘Het is lastig te zeggen, maar het hoeft in dit geval niet per se om IS te gaan. Islamitische Staat heeft nog nooit een vliegtuig gekaapt, wel neergehaald. Ook dat het in Cyprus geland is en er net mensen zijn vrijgelaten, past niet echt in het beeld.’

Toch is de link met IS snel gelegd. In video’s na de aanslagen in Brussel werden ‘donkere dagen’ afgekondigd. Hoe moeten we deze uitspraken interpreteren?

‘IS wil het beeld verspreiden dat het een krachtige organisatie is’
‘Je ziet vaker teksten als ‘dit is pas het begin’ langskomen. Maar het is niet het begin, het speelt al een tijd. En het is ook nog niet afgelopen natuurlijk, er komen nog meer aanslagen. Maar zo’n zin is niet meteen de bevestiging dat er nog honderden terreurcellen actief zijn in Europa. IS wil het beeld verspreiden dat het een krachtige organisatie is. In het Midden-Oosten verliezen ze terrein, maar ondertussen willen ze laten zien nog steeds in staat zijn het westen in het hart te raken.’

Als wetenschapper houdt u zich bezig met de media van IS, zowel officiële als sociale media. Hoe professioneel is dit opgezet?

‘Eerder deed ik onderzoek naar de media van Al Qaida. Dat was in die tijd al aardig modern. Een kopstuk stelde: ‘Meer dan de helft van de strijd vindt plaats op het slagveld van de media.’ IS heeft de professionalisering doorgezet. Video’s zijn eigentijds, vlot, flitsend. Er zijn meerdere media-afdelingen, elke provincie heeft er wel een. Ook voor lokaal publiek wordt nieuws gemaakt.’

Gaat het dan alleen maar over aanslagen, onthoofdingen, kortom, de filmpjes die wij in het westen zien?

‘Dat is een misvatting. Een groot deel belicht juist de positieve kant van het kalifaat. Het benadrukt dat het leven er goed is. Aan de andere kant wordt, in hun ogen, rechtvaardigheid getoond door te laten zien dat tegenstanders gestraft worden. Maar die video’s zijn nog geen 10 procent van de totale mediaproductie.’

Toch krijgen wij in het westen alleen die kant van het verhaal mee.

‘Geweldsbeelden zijn nieuwswaardiger voor de massamedia. Maar wie wil begrijpen waarom mensen zich aangetrokken voelen tot het kalifaat, moet ook de andere kant meenemen. In de ogen van IS is de islam lange tijd overal onderdrukt. Door dictators als Assad, maar ook door westerse bombardementen. In het kalifaat willen ze de glorieuze beginperiode van de islam laten herleven.’

Belgische IS strijder Abu Hanifa/Hicham Chaib prijst aanslagen #Brussel in IS video uit Raqqa en executeert "spion" pic.twitter.com/i3qrBlYexu

— Pieter Nanninga (@pieternanninga) March 26, 2016

Komt dat motief, die onderdrukking, veel terug in de video’s van IS?

‘Zeker. Meteen na Brussel werden de aanslagen weggezet tegenover de westerse hypocrisie, tegenover de ‘oorlog tegen de islam’, die in de ogen van IS gevoerd wordt. De aanslagen dienen als vergelding. Op sociale media kwamen meteen statistieken van de Belgische bijdrage aan de coalitie voorbij. Ook kwamen foto’s van burgerslachtoffers voorbij. Ze zouden een paar dagen voor Brussel gemaakt zijn bij de door de coalitie gebombardeerde Mosul University. Men gaf daarmee aan dat het leed in Brussel eigenlijk maar een fractie is van het leed in het Midden-Oosten.’

In Europa wordt het terreur neergezet als ‘aanslagen op onze vrijheid’, ‘angst zaaien’. Is dit terecht, als je naar de media van IS kijkt?

‘Een groot deel belicht juist de positieve kant van het kalifaat’
‘Angst zaaien zit er zeker achter. IS heeft belang bij polarisatie in het westen. Men hoopt dat normale moslims, die zich bevinden in de, wat zij noemen, ‘grijze zone’, zich afkeren van de westerse samenleving en kiezen voor het kalifaat. ‘Aanslagen op onze vrijheid’ en ‘onze normen en waarden’ passen daarentegen niet in het beeld dat IS heeft. Volgens hen is het westen hypocriet en gelden die zogenaamde normen en waarden alleen voor het westen zelf.’

In De Volkskrant betoogde bemiddelaar Jonathan Powell om met IS te onderhandelen. Laat IS in filmpjes weten hiervoor open te staan? Hoe kijkt u hier tegenaan?

‘Onderhandelen moet je nooit uitsluiten, maar in de praktijk zal dat erg lastig zijn. Je hebt niet veel te bieden en IS zal er ook weinig in zien. Een IS-strijder zei na Brussel wel in een filmpje: ‘Als jullie stoppen met bombarderen, stoppen wij ook.’ Dat geeft ook aan dat het geen irrationele gekken zijn.’

Toch worden IS-strijders door velen gezien als ‘gekken’.

‘Het is gemakkelijk om zo over ze te denken. Maar het is zinvoller om je te buigen over de voedingsbodems, zoals de onderliggende problemen in het Midden-Oosten en de westerse buitenlandpolitiek. Hier is maar weinig aandacht voor, we leggen vooral de nadruk op het bestrijden van IS, terwijl IS een symptoom is van de onderliggende onvrede. IS wordt uiteindelijk wel verslagen, maar uiteindelijk staat weer een nieuwe beweging op als hier geen aandacht voor is.’

Zouden politici met het oog op buitenlandbeleid meer moeten samenwerken met de wetenschap?

‘Veel politici informeren, maar zij hebben natuurlijk ook te maken met gevoelens in de samenleving. Ik kan me voorstellen dat Rutte zegt: ‘Dit is een aanval op onze manier van leven’, om zo een eenheidsgevoel te creëren. Maar dat werkt ook averechts. Ook in het westen twijfelen sommigen aan die zogenaamde ‘normen en waarden’, en zij voelen zich dan misschien juist buitengesloten. Maar nog belangrijker lijkt mij dat we met zijn allen gaan nadenken en debatteren over wat de gevolgen zijn geweest van het westerse optreden in het Midden-Oosten en wat in de toekomst beter moet. Die boodschap dringt nu langzaam maar zeker door.’

Na het gesprek wordt snel de nieuwsapp geopend. De vliegtuigkaping is nog altijd aan de gang. Nog een aantal bemanningsleden en passagiers wordt vastgehouden in het toestel. In de middag wordt de kaping beëindigd en komt naar buiten dat IS niet betrokken is, zoals Nanninga al vermoedde. De Egyptische kaper zocht, naar verluidt, contact met zijn op Cyprus woonachtige ex-vrouw.