Jaren geleden had ik eens een conflict met een studente over haar afstudeerscriptie. Ik vond haar redeneringen geen hout snijden en wees op enkele passages waar het volgens mij fout ging. Zij reageerde getergd en zei: ‘Maar dat komt uit uw eigen boek!’

Ze liet me de pagina’s zien en warempel, het klopte: ik had het ooit zelf zo opgeschreven. Zij keek triomfantelijk, alsof ze me zojuist ontmaskerd had, maar het veranderde niets aan mijn oordeel. In de context van haar uiteenzetting klopte het domweg niet en nu ze me attent had gemaakt op haar werkwijze, was het niet moeilijk om te zien dat haar scriptie voor een groot deel uit knip- en plakwerk bestond.

Ik wees haar erop dat het aan elkaar knutselen van op zichzelf correcte passages uit andere publicaties niet zomaar een correct betoog oplevert en dat ze bovendien veel zorgvuldiger met haar verwijzingen diende om te gaan. Haar werkwijze had verdraaid veel weg van plagiaat en dat was uit den boze. De aanvankelijke triomf van de studente was ondertussen via boosheid en teleurstelling aanbeland bij tranen en met iets van wanhoop voegde ze me toe: ‘Maar jullie doen het toch allemaal zo.’

Ik geloof dat ze dat oprecht meende.

Ik moest aan het voorval denken toen ik in De Volkskrant het interview las met de van zelfplagiaat beschuldigde hoogleraar econometrie Peter Nijkamp. Een ambitieuze man die het, zoveel wordt wel duidelijk in het interview, nogal met zichzelf getroffen heeft. Hij typeert zichzelf als iemand met een enorme drive, die de wereld wil verbeteren, daarom over de hele wereld lezingen geeft (soms vijf per week) en per jaar vijftig publicaties weet te realiseren. ‘Natuurlijk knip ik uit eigen werk’, citeert de krant de hoogleraar, die niettemin de term zelfplagiaat ‘lariekoek’ vindt.

Mijn sympathie voor de Peter Nijkamps aan de Nederlandse universiteiten (het is een type dat je makkelijk herkent) is niet al te groot. Maar hoewel Nijkamp zichzelf (en het wetenschapsbedrijf) in het interview schaamteloos te kakken zet, denk ik ook dat de beschuldiging van zelfplagiaat, zo niet onjuist, dan toch in ieder geval hypocriet is. ‘Iedereen in mijn vakgebied werkt zo, dit is de praxis’, zegt de professor en daar valt weinig op af te dingen.

Wie nu over hem heen valt, had zich veel eerder kunnen bedenken dat het godsonmogelijk is vijftig ‘unieke’ publicaties per jaar te produceren. Jarenlang is Nijkamp echter om zijn productiviteit gewaardeerd en geëerd (onder andere met de Spinozaprijs), werd op invloedrijke posities geplaatst (lid van de KNAW) en heeft zo (mede) de norm kunnen stellen voor waar een succesvolle wetenschapper aan zou moeten voldoen.

Recyclen van artikelen is daarbij aan de orde van de dag, niet alleen bij economen; veel wetenschappelijke oeuvres passen prima op een blikje Drostecacao. Wie daar nu afstand van neemt, zou ook de hand in eigen boezem moeten steken.

Nu vrees ik dus dat mijn studente toch een beetje gelijk had met haar verzuchting: ‘Jullie doen het toch allemaal zo!’

O ja, voor de goede orde, enkele passages uit bovenstaande heb ik eerder geschreven. Nu maar hopen dat niemand daar ooit achter komt.