Het Nederland-Ruslandjaar kende talrijke incidenten, waarbij vooral in de laatste weken de gemoederen hoog opliepen en de ‘beledigde’ partij tot tegenacties overging. Zo kregen Nederlandse exporteurs van aardappelen en vlees te maken met verscherpte Russische controles. Anderzijds besloot Den Haag de ‘Greenpeace affaire’ niet over zijn kant te laten gaan door middel van het aanspannen van een procedure bij het Internationaal Zeerechttribunaal in Hamburg.

Aan het Binnenhof gingen zelfs stemmen op tot het stoppen van de beoogde festiviteiten, een nogal gratuite kreet in aanmerking genomen dat de centrale Nederlandse overheid nu niet bepaald de drijvende financiële en organisatorische kracht achter het feestgedruis was.Vraag is nu of dit alles de bilaterale relaties structureel negatief zal beïnvloeden.

Nu het eerste emotionele stof is neergedaald en vooropgesteld dat voor de kwesties Borodin en Greenpeace oplossingen worden gevonden, lijkt dit niet het geval temeer omdat het koninklijk bezoek aan Moskou op 8 november gewoon doorgaat. Er zijn op dit ogenblik geen aanwijzingen dat het Nederlandse bedrijfsleven minder welkom is in Rusland. Integendeel, juist in het kader van het Nederland-Rusland jaar zijn de economische, maar ook wetenschappelijke en culturele banden aangehaald.

Het gevaar voor de Nederlands-Russische betrekkingen komt dan ook niet voort uit bilaterale problemen maar eerder uit de snel verslechterende relaties Rusland-EU. Op dit ogenblik demonstreert het Kremlin in toenemende mate zijn boosheid richting Brussel.

Dreigementen

In de afgelopen jaren heeft president Poetin veel energie gestoken in de creatie van een Euraziatische douane- en vrijhandelsunie. Nu staan Oekraïne, Moldova en Georgië op het punt een associatieverdrag te sluiten met de EU. Dit heeft tot allerlei Russische sancties geleid, waarbij voor de Russische voedingsinspectie, Rospotrebnadzor, een hoofdrol was toebedeeld.

Steevast leidde dit tot problemen bij de grens en/of het sluiten van Russisch territorium. Overigens werd ook Litouwen, de organisator van de conferentie waarbij de beoogde verdragen zullen worden ondertekend, getroffen in de vorm van een importverbod op Litouwse zuivel, iets dat vooral door Russische consumenten in de exclave Kaliningrad stevig werd gevoeld.

Invloedssfeer

Medio oktober maakte de EU Rusland in een scherpe boodschap duidelijk dat ‘de druk die Rusland uitoefent op nieuwe partners onacceptabel is’. In het geval van Oekraïne liet de Russische regering het niet bij dreigementen. Een korting op de gasprijs van 50 procent plus een reductie van tarieven op de uitvoer naar Rusland van Oekraïense machines – geschat voordeel 10 miljard $ per jaar – kon Kiev niet overhalen de pro-Europese koers te veranderen.

Dat de Oekraïense president Janoekovitsj, altijd ingeschat als pro-Russisch, onomwonden voor Europa koos, betekende in Moskou een enorme domper. Juist dit demonstreert de afnemende Russische en toenemende Europese macht in de voormalige Sovjet invloedssfeer.

Maar er is meer: momenteel loopt in Brussel een onderzoek naar vermeende monopoliepraktijken van Gazprom. In dit verband gaan al geruchten over een miljardenboete. Nodeloos te zeggen dat in dat geval de EU-Rusland relaties nog koeler dan koel zullen worden.

Hans van Koningsbrugge

Hoogleraar Russische geschiedenis en politiek