Dat Adina die dag geen fietsongeluk veroorzaakte, mag een wonder heten. ‘Het was net of ik drie joints had gerookt, alsof ik extra high was.’ 

Maar er stond een tentamen op de planning en dus reed de student life science & technology door naar de Aletta Jacobshal. Eenmaal daar voelde ze zich een regelrechte zombie. ‘Zelfs mijn vrienden vonden dat ik wel erg traag was.’

De oorzaak? Niet drugs, maar haar ADHD-medicatie. ‘Ik was overgeschakeld van een pepmiddel op een medicijn dat je hersenen rustiger maakt’, vertelt ze. ‘De bijwerkingen kwamen die dag opeens keihard binnen.’

Op andere dagen deed de medicatie echter niks voor haar. Niet voor haar ADHD, tenminste. Wel had Adina rare dromen, weinig honger en hartkloppingen, terwijl ze nog steeds moeite had met focussen. ‘Ik had er geen baat meer bij, dus stopte ik ermee.’

Twee derde stopt

Net als Adina zetten veel jongeren een punt achter het gebruik van medicatie voor ADHD. Twee derde van de adolescenten stopt binnen vijf jaar na aanvang. Dat is vaker dan kinderen en volwassenen met dezelfde diagnose, blijkt uit een Europees onderzoek in meerdere landen, waaraan RUG-epidemioloog Catharina Hartman meewerkte. 

Als ik aan de medicatie zat, schoot mijn stressniveau omhoog

Maar er is ook een substantiële groep die binnen die vijf jaar opnieuw met de medicatie begint. Belangrijke kennis, zegt Hartman, waardoor clinici een behandeling beter kunnen afstemmen per levensfase.

‘ADHD-medicatie is een van de best-werkende middelen in de psychiatrie, maar toch stoppen mensen’, vertelt Hartman. Samen met een interdisciplinair team met onder meer collega Harold Snieder en haar postdoc Tian Xie zochten ze uit hoe dat in Nederland zit. Tegelijkertijd deden meerdere partners in andere landen hetzelfde onderzoek. ‘We wilden het écht goed doen dit keer.’

Preventieve werking

In de medische wereld wordt stoppen gezien als een probleem. Medicatie helpt immers bij de kernsymptomen van ADHD – attention deficit hyperactivity disorder – zoals aandachtsproblemen en onrust, maar kan ook een preventieve werking hebben op zogenaamde co-morbiditeiten; aandoeningen zoals depressie die vaak naast ADHD voorkomen. 

‘Daarnaast kan ADHD sommige mensen zodanig belemmeren dat ze in een cascade van schulden of verslaving belanden’, weet Hartman. Mensen met ADHD zijn vaak impulsiever en hebben een hogere kans op verslaving. 

De medicatie kan helpen meer weloverwogen beslissingen te maken, of zelfs een vroege dood door verkeersongelukken of zelfmoord voorkomen.

Dankzij het onderzoek weten clinici nu dat er een groep is die vrij snel stopt na het begin van de medicatie én dat dit vaker voorkomt bij jongvolwassenen. ‘In deze groep is er dus mogelijk iets anders nodig dan enkel een pil.’

Bijwerkingen

Waarom mensen stoppen met hun ADHD-medicatie, daar is veel klinische kennis over, vertelt Hartman. Omdat ze alleen maar de bijwerkingen ervaren, bijvoorbeeld, zoals Adina. ‘Ik heb elk medicijn geprobeerd dat er is’, zegt ze. ‘Elke keer dacht ik weer: misschien werkt deze wel! Maar dat was nooit zo.’

Mensen met ADHD kunnen ook hun eigen weg vinden zonder behandeling

‘Als ik aan de medicatie zat, schoot mijn stressniveau altijd omhoog’, vertelt ze. ‘Dan sloeg mijn hart op hol, had ik geen eetlust en zat na een paar happen al vol.’ ’s Nachts kon ze slecht in slaap komen, terwijl ze zich ’s ochtends niet uit bed wist te slepen. ‘Ik had zulke bizarre dromen dat ik helemaal niet uitgerust wakker werd.’

Maar ook als medicatie wel helpt, houden mensen er soms mee op. Student Esina begon ongeveer een jaar geleden met het slikken van Concerta. ‘Doorgaans helpt het me met studeren en is het goed voor mijn zelfvertrouwen’, vertelt ze. Toch stopte ook zij. ‘De hartkloppingen en de zenuwen zijn zo eng.’ 

Eigen keuzes

En dan zijn er nog de mensen die stoppen omdat ze zich juist in hun adolescentie gaan afvragen of ze nog wel medicatie willen slikken, zegt Hartman. ‘Ook als het goed helpt.’

Als kind wordt er namelijk vaak over jou beslist, terwijl je op latere leeftijd je eigen keuzes maakt. ‘Je kan denken: het heeft me door de middelbare school geholpen, maar ik ben het nu eigenlijk zat’, legt Hartman uit. ‘Dan kun je de keuze maken om het eens zonder te proberen.’

Wat verder mee kan spelen, is dat ook symptomen die mensen als positief ervaren, worden onderdrukt door de medicatie. ‘Ze raken dus een deel van hun eigenheid kwijt, hun enthousiasme, energie en creativiteit bijvoorbeeld.’

Voor Esina ging dat om tekenen. ‘Dat is een wezenlijk deel van wie ik ben en wat ik doe’, vertelt ze. Maar dit veranderde zodra ze aan de ADHD medicatie zat. ‘Ik werd minder creatief en tekende minder. Het voelde alsof er iets ontbrak.’

Minder symptomen

Ten slotte groeien sommige mensen gewoon over hun aandoening heen. Dat gaat op voor een derde van alle mensen met de diagnose. ‘Bij nog eens een derde worden de symptomen minder, en bij de rest houden de symptomen volledig aan’, zegt Hartman. Als de symptomen minder worden, kiezen veel mensen ervoor om te stoppen met slikken.

Het gaat erom dat je erachter komt wat voor jou werkt

Dat hoeft geen probleem te zijn, vindt Hartman. ‘Mensen met ADHD kunnen ook hun eigen weg vinden zonder behandeling. Ook als ze niet in een keurslijf in onze maatschappij passen.’

Zij ziet ADHD als een dimensie, waarbij mensen meer of minder symptomen kunnen hebben. Wanneer de symptomen ernstig zijn én je belemmeren, krijg je een klinische diagnose en volgt vaak behandeling. ‘Maar daarbij zit soms een mismatch tussen de behandelaar en de persoon met ADHD.’ 

De behandelaar wil de symptomen verminderen, terwijl de persoon met ADHD wil weten hoe hij of zij het beste kan omgaan met de symptomen. ‘De beslissing hierover ligt niet bij de clinici, maar bij het individu.’

Weer beginnen

Zowel Esina als Adina staan ervoor open om weer te beginnen met medicatie. ‘Het is heel slecht voor mijn mentale gezondheid en mijn zelfbeeld als ik de pillen niet slik’, zegt Esina. ‘En Ritalin zou kunnen werken als ik me korte tijd moet concentreren.’ Toch weet ze nog niet of de voordelen opwegen tegen de nadelen. ‘Het is kiezen tussen twee kwaden.’

Ook Adina zou het fijn vinden om iets te hebben dat haar helpt te focussen op haar studie. ‘Maar omdat ik alles heb geprobeerd, heb ik soms het gevoel dat geen enkel medicijn gaat helpen.’

Dus wil ze haar ADHD beter leren kennen. ‘Het gaat erom dat je erachter komt wat voor jou werkt.’ Op sociale media vindt ze experimenten om te doen, zoals kijken hoe haar lichaam reageert op caffeïne. ‘En ik kom er ook andere manieren tegen om ermee te dealen.’

Haar advies: als de medicatie niet werkt, blijf niet doormodderen. ‘Als je wilt stoppen, stop dan.’ Ook raadt ze aan om je te laten testen voor ADHD als je twijfelt. ‘Het is nuttig’, zegt Adina. ‘Je kunt extra tijd krijgen voor tentamens en soms ook financiële steun. En het is fijn om te weten dat je geen academische mislukking bent.’

Esina’s tip is om te kijken hoe andere mensen omgaan met hun ADHD. ‘Dat helpt soms, maar je moet wel beseffen dat het voor de een heel anders werkt dan de ander.’ En wat betreft de medicatie: ‘Of je die nou neemt of niet, het gaat nooit 100 procent als de juiste keuze voelen’, denkt ze. ‘Je moet gewoon proberen uit te vinden wat voor jou werkt en dat vraagt soms om een sprong in het diepe.’

Esina is een gefingeerde naam. Haar echte naam is bekend bij de redactie.

Engels