Links de zee, rechts bebouwing
Het strand zit klem
Door Alex Torres
By Alex Torres
Alex Torres
Tien stappen, meer is het niet. Tien stappen van de golven die stukslaan op de branding bij Huisduinen, vlak bij Den Helder, tot de dichtstbijzijnde, door mensen gebouwde constructie. Dat de zeespiegel stijgt weten we natuurlijk al wel, maar wat er aan de andere kant van het strand gebeurt, daar denken de meeste mensen niet zo over na.
‘Terwijl hier het echte probleem zit’, zegt Eva Lansu terwijl ze een kop citroenthee drinkt in een café pal aan het strand. In het verleden konden de ecosystemen van stranden zich aanpassen door landinwaarts te trekken. Maar nu wordt die route geblokkeerd door steden, wegen en andere bouwwerken. En dat zou er zomaar voor kunnen zorgen dat wereldwijd een op de drie stranden verdwijnt in de komende 75 jaar, blijkt uit Lansu’s onderzoek, dat eerder dit jaar in Nature Communications werd gepubliceerd.
Natuurlijke verdediging
Kustgebieden zijn behoorlijk uniek. Om te beginnen zijn ze de favoriete vakantiebestemming van veel mensen en komen er ook veel dagrecreanten. Ze bieden onderdak aan veel verschillende planten en dieren, zoals zeehonden, vogels, krabben en duingrassen. Maar misschien belangrijker: duinen vormen een natuurlijke verdediging tegen overstromingen en fungeren als drinkwaterreservoirs.
Honderd meter, dat is gewoon niet voldoende ruimte
Daarom is het zo belangrijk dat deze ecosystemen zich kunnen aanpassen aan de getijstroom. In 2021 wilde RUG-onderzoeker Lansu – die ook voor zee-onderzoeksinstituut NIOZ werkt – uitzoeken hoeveel ruimte ze daar nog voor hebben. ‘We beseften dat niemand daar ooit naar gekeken had’, zegt ze. ‘Dus wilden mijn team en ik metingen doen op verschillende stranden langs de Nederlandse kust.’
Maar corona gooide roet in het eten. ‘We konden er niet echt op uit, dus we moesten een andere manier vinden om data te verzamelen’, zegt Lansu. ‘En dat bleek vrij makkelijk!’
Ze konden via OpenStreetMap heel snel informatie binnenhalen over straten en gebouwen. Wat aanvankelijk alleen een studie over de Nederlandse kust had moeten worden, veranderde zo in een uitgebreid overzicht van stranden wereldwijd.
Slecht gesteld
Met die data konden Lansu en haar team de afstand meten tussen de zee en de dichtstbijzijnde constructie. En wat ze zagen was ernstig: bij ongeveer een derde van alle stranden op de wereld staat er binnen honderd meter van de zee bouwwerken of wegen.
‘Dat is gewoon niet voldoende ruimte’, zegt Lansu. Volgens nieuwe gegevens, die ze ter plekke verzamelde in meer dan 47 duingebieden in Nederland en Florida, hebben deze ecosystemen minstens een of twee kilometer zonder infrastructuur nodig om zich te kunnen aanpassen aan de stijgende zeespiegel en erosie.
Vooral in Europa is het slecht gesteld met de zandkusten: die zijn gemiddeld slechts 130 meter breed. Hier in Huisduinen is dat nog erger. Om op het strand te komen, moet Lansu over de dijk heen die als een muur om de boulevard ligt. ‘Het is een kustdorp dat de zee niet kan zien’, zegt ze, terwijl ze telt hoeveel passen het is van de zee naar de dijk. ‘Tien! Een compleet ecosysteem is hier gekrompen tot tien stappen.’
Kustcrisis
En er zijn duizenden plekken zoals deze, wat betekent dat – uitgaande van de minst gunstige voorspellingen – Europa een serieuze kustcrisis te wachten staat. Andere regio’s, zoals Australië en delen van Afrika, zijn beter voorbereid op de stijgende zeespiegel, omdat ze kustlijnen hebben van meerdere kilometers breed.
Het wordt steeds moeilijker om aan genoeg zand te komen voor de stranden
‘Dat heeft te maken met bevolkingsdichtheid en het bruto binnenlands product (BBP)’, legt Lansu uit. ‘Als een regio meer mensen en meer geld heeft, zie je meer infrastructuur dicht bij de kust.’ Zowel de bevolking als het BBP van Europa gaan de komende jaren naar verwachting groeien, waardoor de druk op de kust alleen maar verder toeneemt.
Maar we hoeven de Franse Rivièra en de Portugese surfstranden nog niet vaarwel te zeggen: er zijn mogelijkheden om de kustlijn te behouden. Over de hele wereld laten regeringen stranden aanvullen met extra zand om de zee op afstand te houden; een proces dat bekendstaat als zandsuppletie. De Nederlandse kust wordt elk jaar opgespoten met tien miljoen kubieke meter zand, bijvoorbeeld.
Grondstof
Die strategie kan echter al snel onhoudbaar worden. ‘Er is niet oneindig veel zand’, zegt Lansu. ‘Het wordt steeds moeilijker en duurder om aan genoeg zand te komen om dit proces wereldwijd vol te houden. Op een gegeven moment zullen landen gaan handelen in zand, alsof het een grondstof is.’
Een andere, drastischere mogelijkheid is om land terug te geven aan de duinen. ‘Als we de gebouwen en wegen in die gebieden slopen, kopen we tijd’, zegt Lansu. ‘Dan kunnen de duinen landinwaarts trekken en blijven die ecosystemen bewaard, met alle voordelen die ze hebben.’
Maar Lansu verwacht niet dat zo’n maatregel op veel maatschappelijk draagvlak kan rekenen. ‘Vanuit economisch perspectief is het niet erg realistisch, maar vanuit ecologisch opzicht is het essentieel, zou ik zeggen.’
Beschermde zones
Een meer pragmatische aanpak is om de duingebieden die we nog hebben te behouden. In haar onderzoek zag ze dat in beschermde kustgebieden, waar bouwen verboden is, de duinen veel meer ruimte hebben. De afstand tussen zee en infrastructuur is er vaak vier keer groter dan in niet-beschermd gebied.
Dit gaat geen prioriteit krijgen tot er iets goed fout gaat
Die oplossing vraagt nog altijd om heel stevig kustvriendelijk beleid, en mogelijk ook flink wat internationale samenwerking. Momenteel is slechts 16 procent van de zandkusten beschermd, staat in Lansu’s onderzoek, dus er is nog veel werk te verzetten. En deze maatregel lost het probleem niet op, maar zorgt alleen dat het niet erger wordt.
‘Ik word er gewoon heel verdrietig van’, zegt Lansu. ‘Want het lijkt alsof dit geen prioriteit gaat krijgen tot er iets goed fout gaat.’
‘Vooral van Nederland vind ik dit teleurstellend’, gaat ze verder. ‘We staan bekend als land dat heel goed is in ruimtelijke ordening, maar in dit geval denken we niet vooruit. En als je naar klimaatverandering in het algemeen kijkt, staan we niet vooraan bij deze gevechten.’
Toch wil Lansu doorgaan met haar onderzoek naar de gevolgen van het klemzetten van de kust. Met haar team heeft ze net een stuk ter publicatie aangeboden over de gevolgen van het ruimtegebrek op de biodiversiteit in de duinen. Hiermee hoopt ze beter duidelijk te maken wat er op het spel staat en beleidsmakers stil te laten staan bij de andere kant van het strand.