Econoom verenigt groei
en ‘degrowth’
Malcolm in het midden
Door Rob van der Wal
By Rob van der Wal
Rob van der Wal
Rob begon als student-redacteur bij UKrant en is sinds mei 2023 terug als vaste medewerker. Hij schrijft nieuwsberichten, achtergrondartikelen – met een voorkeur voor wetenschap – en houdt zich bezig met internationaliseringszaken. Daarnaast werkt Rob als freelance wetenschapsjournalist. In zijn vrije tijd is hij drummer, radiomaker en moestuinier.‘Het idee van eeuwige economische groei is bijna een religie voor klassieke economen. Wij mensen groeien, planten groeien en als je tegen groei bent, is dat een beetje alsof je tegen natuurlijke evolutie bent.’
Malcolm Campbell-Verduyn, universitair docent internationale politieke economie, heeft daar niet zoveel mee. Maar de groep aan de andere kant van het spectrum, die voor degrowth staat en die de groei in de financiële sector, fossiele brandstoffen en andere ‘foute’ sectoren wil verminderen, vindt hij ook te ver gaan. Sommige van die ‘ontgroeiers’ blokkeren snelwegen en pijpleidingen.
Hij zelf bevindt zich ergens in het midden. ‘Ik sta huiverig tegen zulke acties, omdat ze het debat niet helpen. Maar ik denk ook dat we scherp moeten kijken naar groei in meer omstreden categorieën.’
Meetwetenschap
Moderne economen proberen zich verre te houden van uitgesproken ethische keuzes, zegt hij. ‘Economie wordt gezien als een meetwetenschap. Dat zie je in de manier waarop economische groei wordt gemeten, bijvoorbeeld met het bruto binnenlands product. Dat omvat ook moreel twijfelachtige categorieën zoals de wapenindustrie, fossiele brandstoffen, de vergoedingen die bankiers krijgen en dergelijke.’
In de economie wordt ervan uitgegaan dat mensen egocentrisch zijn
Maar hier zit ook een keerzijde aan, zegt Campbell-Verduyn: ‘Alle gemeten groei wordt als een goede zaak beschouwd.’
Ondertussen streven de voorvechters van degrowth – die een maatschappij willen die in balans is met het ecologische systeem van de aarde – naar meer compassie, liefde en vriendelijkheid. ‘Dat zijn heel brede concepten’, zegt de econoom. ‘Ze zijn lastig kwantitatief te meten. In de economie wordt ervan uitgegaan dat mensen egocentrisch zijn, rationele wezens die alleen voor zichzelf zorgen. Dus daar zijn wel wat uitdagingen.’
Grenzen
De politiek heeft weinig interesse in dit onderwerp, ziet hij. ‘We hadden verkiezingen midden in een recessie, maar de economische groei hier kwam niet aan de orde, noch het feit dat we een belastingparadijs zijn. We blijven voor oneindige groei kiezen, ook al lopen we tegen de grenzen van wat de planeet aankan.’
Eigenlijk weten economen dat ook al wel, voegt hij daaraan toe. ‘Maar ik wil dat meer expliciet maken: jullie modellen plannen voor eindeloze groei en dat is niet haalbaar. Want tenzij je nog een andere planeet weet waar we kunnen wonen, hebben we niet echt andere opties, toch?’
Campbell-Verduyn voelt zich zelfs geïnspireerd door het principe van degrowth. ‘Mensen proberen iets anders te doen. Maar tegelijkertijd denk ik dat ze het verkeerd aanpakken door hun standpunten niet op een manier te presenteren aan beleidsmakers die mensen meekrijgt. Door snelwegen te blokkeren, vervreemd je mensen bijvoorbeeld van je.’
Hij wil een dialoog tussen beide partijen. ‘Wat je nu ziet, is dat ze niet met elkaar praten. En het is zo gemakkelijk om de technocraten, de beleidsmakers en de mensen bij de banken af te schrijven als je in het kamp van Extinction Rebellion zit.’
Middenweg
Het gesprek zou over een middenweg moeten gaan, vindt hij. Niet over het verminderen van alle groei, maar over het maken van keuzes. ‘Je zou kunnen zeggen: we willen geen groei in categorieën zoals de wapenindustrie en fossiele brandstoffen, maar we zijn niet per se tegen groei in andere categorieën.’
We blazen geen pijpleidingen op, maar we gebruiken ze voor waterstof
Het komt goed van pas dat zijn naam Malcolm is, zegt hij. ‘Weet je nog die televisieserie Malcolm in the Middle? Dat is een comedyserie over een jongen met een oudere en een jongere broer die altijd iets met zijn familie te stellen heeft. Ik voel me echt als de Malcolm in het midden van dit debat.’
Zijn alternatief voor zowel de klassieke economen als de degrowth-gemeenschap? Groei-infrastructuur. ‘Je moet op een andere manier kijken naar de bestaande infrastructuur, om manieren te vinden waarop je die kunt gebruiken voor andere activiteiten’, zegt hij.
Neem nou wegen: in Amsterdam waren er pilotprojecten om autowegen om te vormen tot fietspaden. ‘Dan gebruik je dezelfde wegen, maar voor een ander, groener doel. Je hebt een andere relatie met het object. We blazen geen pijpleidingen op, maar we gebruiken ze anders. Misschien kan er bijvoorbeeld waterstof door stromen.’
Team
Over dat idee denkt Campbell-Verduyn al een jaar na, samen met Matthias Kranke, een politicoloog van de Universiteit van Freiburg. Ze hebben een team samengesteld met collega’s uit de antropologie, geografie, internationale betrekkingen en sociologie, maar ook van natuurwetenschappen en technische studies.
Tegen het einde van volgend jaar hoopt hij een speciale uitgave te hebben gepubliceerd over het ontwikkelen van groei-infrastructuren, om zo nieuwe modellen van economische groei aan te jagen die beter rekening houden met de natuur en de grenzen van de planeet.
Er zitten nog geen economen in het team. ‘We moeten ons idee echt goed doordenken voordat we daarmee kunnen beginnen’, zegt hij. ‘Het is nog steeds de vraag hoe we met ze in gesprek kunnen gaan zonder dat ze het meteen terzijde schuiven.’
Bovendien zijn er nog een paar dingen die ze moeten bestuderen, want een andere aanpak leidt niet automatisch tot andere economische groei, zegt hij.
Bitcoin
Kijk maar eens naar een voorbeeld met betrekking tot de digitale infrastructuur: bitcoin. ‘Die munt is ooit voortgekomen uit een degrowth-initiatief’, zegt Campbell-Verduyn. ‘Mensen wilden af van de macht van centrale banken en het eindeloos creëren van geld. Dus was het idee om een gemeenschappelijk initiatief te starten met maar 21 miljoen bitcoin-tokens, niet meer.’
Bitcoin is ooit voortgekomen uit een degrowth-initiatief
Maar dat duurde niet lang. In plaats van vast te houden aan de beperkte hoeveelheid bitcoin, begonnen mensen gewoon hun eigen cryptocurrency’s. ‘Nu heb je er heel veel, zoals bitcoin cash, dogecoin, enzovoorts. En iedereen probeert zijn winst te maximaliseren.’
Daarbij komt dat mensen bij elke bitcoin-transactie door middel van een computerproces kunnen controleren of de bitcoin geldig is. Degene die dat als eerste doet, krijgt een beloning, bijvoorbeeld een percentage van de transactie. ‘En dus is er een stimulans om processing farms te bouwen en die op supergoedkope elektriciteit te laten draaien om de transacties sneller te verwerken’, zegt Campbell-Verduyn. ‘Dat staat lijnrecht tegenover het idee van degrowth.’
Carbon credits
Of neem een ander infrastructuurprobleem, dat te maken heeft met een methode om rechten op koolstofemissie te verhandelen. ‘Er waren vroeger verschillende lokale markten. We hebben bijvoorbeeld een koolstofmarkt in de EU, een in Californië en een in Canada. Maar mensen zeggen dat het efficiënter is om een wereldwijde markt te hebben.’
Weer komt bitcoin om de hoek kijken. ‘Je kunt carbon credits in jouw lokale valuta kopen en ze vervolgens omzetten naar crypto en ergens anders verkopen. Dat maakt een snellere handel mogelijk, maar het negeert het feit dat de bitcoin-infrastructuur vervuilend is.’
Hij heeft nog een lange weg te gaan, weet Campbell-Verduyn. Maar uiteindelijk wil hij de praktische aspecten aanpakken die komen kijken bij de overgang naar deze niet-eindeloze groei. ‘Ons uiteindelijke doel is om het soort economie te bedrijven waarbij de planeet ertoe doet.’