Zwijgen of een standpunt innemen?
Wij en de oorlog in Gaza
‘Ik heb huilende collega’s gezien, ik heb huilende studenten gezien. Op een gegeven moment is het niet meer logisch om het er niet over te hebben’, zegt een docent van de letterenfaculteit. ‘Het gaat hier misschien nog niet mis, maar het is wel dichtbij genoeg dat het ongemakkelijk is. En daar worden mensen heel stil van.’
Voor docenten aan de RUG is hoe om te gaan – of niet om te gaan – met de oorlog tussen Hamas en Israël een moeilijk onderwerp. Is het de bedoeling dat ze het er tijdens college over hebben? Of kunnen ze het onderwerp maar beter vermijden?
Eén docent besloot de oorlog tijdens een college te bespreken, al was ze zich bewust van het risico dat dat met zich meebracht. Ze weet dat docenten en studenten van buitenlandse universiteiten gevolgen hebben ondervonden als ze zich publiekelijk uitspraken. Daarom wil ze niet dat haar naam in de krant.
Zwaarbeladen onderwerp
Het is bovendien een gevoelig en zwaarbeladen onderwerp voor haar studenten, haar collega’s en haarzelf; sommigen hebben familie in de regio. Maar dat was ook direct de reden dat ze vond dat ze er over moesten praten. ‘Deze oorlog raakt zo veel mensen’, zegt ze.
Ik heb huilende collega’s gezien, ik heb huilende studenten gezien
Niemand weet hoe het zal aflopen. In het huidige conflict zijn al ongeveer 1200 Israëli’s en 11.000 Palestijnen om het leven gekomen. En het geweld dreigt nu ook naar andere delen van het Midden-Oosten over te slaan.
Moeilijke discussies
Een gesprek voeren over de oorlog, waarvoor wereldwijd al honderdduizenden mensen de straat opgingen, is moeilijk, want de situatie is extreem gepolariseerd. Toch moeten we het over dit soort dingen hebben in de academische wereld, zegt de docent.
‘Studenten zijn nou eenmaal volwassenen en dit is de universiteit, niet de middelbare school. Dat brengt niet alleen een bepaalde verantwoordelijkheid met zich mee, maar ook bepaalde verwachtingen. Je moet dit soort moeilijke discussies kunnen voeren.’
Helaas ging het college niet helemaal zoals ze had gehoopt; de spanning liep soms hoog op. De discussie begon met een presentatie van een Israëlische student over de oorlog vanuit Israëlisch oogpunt. Dat leidde tot een verhit debat onder de studenten die vonden dat de Palestijnse kant werd genegeerd.
De docent weet nu niet zeker of ze het onderwerp weer gaat bespreken met haar studenten. ‘Ik denk dat dat meer voorbereiding vereist.’
Worstelen
Ze is niet de enige die ermee worstelt, zo ervaarde hoogleraar internationale misdrijven Alette Smeulers toen ze kort na de aanval van Hamas erover sprak tijdens een college.
‘Ik heb vooral geprobeerd beide kanten van het conflict te belichten omdat het zo ongelooflijk complex is. Het is een voortdurende cyclus van haat, overtredingen, misdrijven en wraak’, zegt ze. ‘Sommige studenten stonden wat meer aan de kant van Israël en anderen stonden weer aan de kant van Palestina.’
Je moet dit soort moeilijke discussies kunnen voeren
Het is belangrijk, zegt ze, dat haar studenten genuanceerd leren nadenken over dit conflict, binnen het kader van het internationaal recht waarin alle mensenrechten zijn verankerd. Iedere overtreding ervan moet veroordeeld worden, zegt ze. Aan het eind zeiden veel studenten dat ze begrepen hoe ingewikkeld het hele conflict is.
Tragisch nieuws
Voor docenten bij Midden-Oostenstudies is het nog moeilijker, omdat ze vaak zowel intellectuele als persoonlijke banden met de regio hebben. ‘Wij worden iedere dag geconfronteerd met tragisch nieuws dat ons zowel persoonlijk als professioneel raakt. Dat is soms echt heel moeilijk’, zegt hoogleraar Karène Sanchez-Summerer.
Iedereen heeft het over het conflict gehad tijdens de colleges, zegt ze. ‘We praten over het huidige conflict en delen onze expertise zodat de studenten het kunnen begrijpen en er over na kunnen denken.’
De medewerkers doen dit op verschillende manieren en vanuit verschillende invalshoeken. Daarmee zorgen ze voor een safe space waarin hun collega’s en studenten kunnen reflecteren.
Het conflict tijdens college bespreken lijkt makkelijker dan daarbuiten, omdat de publieke discussie zo snel polariseert. ‘Mensen zijn heel extreem in hun standpunt. Ze luisteren niet goed en beschuldigen elkaar direct van allerlei dingen’, zegt Smeulers.
‘Als je één ding afkeurt, zeggen mensen direct dat je dus iets van de andere kant goedkeurt. Het is heel droevig; de mensen die zeggen dat de mensenrechten in het gedrang zijn worden direct beschuldigd van óf antisemitisme óf islamofobie.’
Standpunt
Buiten de collegezalen kan de discussie ook snel uit de hand lopen. De oorlog heeft al geleid tot ongeregeldheden op de campus van grote universiteiten, zoals Columbia University in de VS.
Het afstuderen van een Palestijnse student in Amsterdam werd verstoord toen hij in zijn speech sprak over de oorlog, waarop een Joods familie de ceremonie verliet. In Maastricht, Leiden en Rotterdam drongen pro-Palestijnse demonstranten de gebouwen binnen om daar te protesteren.
Als het niet lukt om ze elkaars standpunt in te laten zien, dan heb je een probleem
De RUG denkt wel na hoe het gesprek op een centraal niveau kan worden gefaciliteerd, maar neemt evenals andere Nederlandse universiteiten geen standpunt in. Al wordt er wel druk uitgeoefend. Zo tekenden meer dan driehonderd studenten en twintig stafleden een open brief waarin staat dat de neutrale houding van de RUG betekent dat ze medeplichtig is aan ‘de genocide van het Palestijnse volk’.
‘Dit conflict is zo enorm dat we goed moeten kijken hoe we ermee omgaan en hoe we ons opstellen als universiteit’, zei voorzitter van het college van bestuur Jouke de Vries tijdens een vergadering van het cvb en de universiteitsraad.
Open brief
In een reactie op de open brief zegt RUG-woordvoerder Anja Hulshof dat de RUG ‘niet een politiek instituut is, en daarom nemen we geen stelling in’. De universiteit wil wel een dialoog op gang brengen, zegt ze, maar het is moeilijk de juiste opzet te vinden.
Een debat is niet handig, denkt hoogleraar Smeulers, aangezien je daarmee verschillende stellingen tegenover elkaar zet. Dat kan dan al snel leiden tot beschuldigingen over en weer. ‘We moeten een genuanceerde manier vinden. Als je twee mensen tegenover elkaar zet om de beide kanten van deze oorlog te bespreken en het lukt je niet om ze elkaars standpunt in te laten zien, dan heb je een probleem.’
Voor haar is het van vitaal belang om de discussie te benaderen met het idee het conflict van beide kanten te begrijpen. Alleen op die manier kunnen we een oplossing vinden, stelt ze.
Verschillende disciplines
‘Je moet goed nadenken over wat en hoe je toevoegt aan wat er al is, in de kranten, op televisie, in documentaires enzo’, zegt Nina Dieters, hoofd van Studium Generale Groningen.
Het onderwerp is te uitgebreid voor één enkele lezing, denkt ze. ‘Als je het doet, moet je het ook goed doen.’ Een gesprek met een geschiedkundige of een theoloog zou een beter idee zijn. ‘Ik denk dat we deze verschrikkelijke gebeurtenissen vanuit meerdere perspectieven moeten bekijken om ze te kunnen begrijpen.’
Evenementen
Bij Midden-Oostenstudies doen ze dat ook. ‘We zijn een evenement bij de Faculteit der Letteren aan het plannen’, zegt Sanchez-Summerer. ‘We willen een aantal kleinschalige, meer gefocuste evenementen organiseren die zich op de specifieke sociale, geopolitieke en historische aspecten van de regio richten, waaronder een aantal documentaires en films.’
Ze denkt dat de universiteit wel een belangrijke rol kan spelen. ‘Wij zijn ervan overtuigd dat de academische wereld een belangrijke plek is om dit soort zaken op een kritische en respectvolle manier te bediscussiëren.’