Elkan Akyürek onderzoekt superfoods
Boost je brein met chocola
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.Elkan Akyürek houdt van chocola. Met name de Tony Chocolonely die het universiteitsbestuur de medewerkers stuurde als hart onder de riem in coronatijd. ‘Die was erg lekker.’
Daarin is de adjunct-hoogleraar cognitieve neurowetenschap bepaald niet de enige. Bijna iedereen is immers dol op chocola. Sommige wetenschappers denken dat dit door het mondgevoel komt: het zoete, het zachte, de smeltende sensatie. Anderen wijten het aan de theobromine. Dat stofje werkt op je centraal zenuwstelsel en maakt je alerter, een beetje zoals cafeïne. Of het is vanwege de flavanolen die in cacao zitten: stofjes die ervoor zorgen dat je bloedvaten verwijden en je hersenen mogelijk beter doorbloed raken.
Claims
Eén ding is zeker: chocolade wordt gezien als een superfood. En dat is nou precies het onderwerp waar Akyürek zich de laatste jaren in verdiepte. Klopt er iets van de claims die je op allerlei blogs voorbij ziet komen? Dat je rustiger wordt van gaba, een neurotransmitter die als voedingssupplement te vinden is bij de drogist. Of dat ginkgo biloba – uit de schors van de Japanse notenboom – je geheugen beter maakt, en dat je dus alerter wordt van chocola?
Het is nu eenmaal geen coke die je snuift
Want hoewel je er veel over leest en er ook best wetenschappelijke artikelen zijn die dergelijke claims ondersteunen, had Akyürek toch zo zijn twijfels. ‘De meeste van die onderzoeken berusten op gestandaardiseerde testen’, zegt hij. ‘Ik noem dat “gestolde testen”. Dan moet je bijvoorbeeld terugtellen van een hoog getal in sprongetjes van drie of zeven. Best lastig en soms zie je daar wel bepaalde effecten. Maar wat meet je eigenlijk?’
En dan was er ook nog het gevoel dat sommige onderzoekers wel erg vaak positieve resultaten meldden. Werden die misschien gesponsord door de industrie, voor wie grote belangen op het spel staan? ‘Het zijn natuurlijk vage verdachtmakingen’, zegt hij. ‘Maar daar wil je toch boven staan.’
Dus toen Akyürek van start ging, zorgde hij dat hij zijn zaakjes op orde had. Hij registreerde zijn onderzoek voor de start, legde vast wat hij wilde onderzoeken om elke confirmation bias voor te zijn en na afloop deelt hij de data.
Temporele aandacht
Inmiddels heeft hij er twee onderzoeken naar chocola opzitten. Tenminste: naar de flavanolen in chocola. Deze anti-oxidanten – overigens ook te vinden in bosbessen en rode wijn – zouden je brein kunnen boosten. Maar welk gedeelte van je brein? Gaat het om ruimtelijke aandacht bijvoorbeeld – snel iets kunnen vinden in een ruimte – of word je beter in het opmerken van dingen die kort na elkaar gebeuren?
‘Dat noem je temporele aandacht en temporele integratie’, zegt Akyürek. ‘Als iets je aandacht grijpt, kun je in de halve seconde erna niet goed aandacht aan iets anders besteden. Dus als bijvoorbeeld je telefoon piept vanwege de maandelijkse NL-Alert, merk je niet dat je koffie in de weg stond toen je je telefoon wilde oppakken. Dat noemen we de “attentional blink”.’
Chocolademelk
Akyürek wilde weten of die attentional blink misschien korter zou zijn als je een flinke dosis chocoladeflavanolen in je lijf hebt zitten en dat je dus meer zou opmerken. Daarvoor voerde hij 48 studenten chocolademelk gemaakt van cacaopoeder. Soms zaten daar geen flavonolen in, soms een hoge dosis en soms een lage dosis. Vervolgens liet hij ze computertaakjes uitvoeren. In een stroom van snel voorbijkomende letters moesten ze twee afwijkende plaatjes aanklikken – de hoeken van een vierkant.
Maar uiteindelijk was het antwoord een tikje teleurstellend: ‘Nee. We maten echt geen effect.’
Heel veel had hij er overigens niet van verwacht. ‘Het is nu eenmaal geen coke die je snuift. Zelfs bij cafeïne, en dat is het sterkste toegestane product dat we kennen, houden de effecten meer verband met gewenning, dan dat je werkelijk zoveel alerter bent.’
Ruimtelijk geheugen
Maar toen volgde een andere poot van het onderzoek. Nu wilde Akyürek meten of je ruimtelijke geheugen beter werd. De 48 studenten deden een soort ‘Waar is Wally?’ maar dan saaier: ze moesten de letter T op een scherm vol L’en herkennen. Dat klinkt allemaal nogal zinloos, maar, zegt hij, ‘je hersenen doen dan hetzelfde als wanneer je je tas zoekt in de kamer.’
Het effect is mogelijk zelfs groter in het dagelijks leven
En deze keer mat hij wél iets. Zijn proefstudenten wisten sneller en effectiever de letter T te vinden. Bovendien lukte dat zelfs al met de bescheiden dosis van 4,5 gram flavanolen, een hoeveelheid die je met gemak in een gewone reep pure chocola zou kunnen vinden – hoe hoger het cacaopercentage, hoe meer flavonolen.
Dat was best bijzonder, zegt Akyürek. Helemaal omdat je dit soort resultaten uit het lab vaak prima naar het dagelijks leven kunt vertalen. ‘Het effect is dan mogelijk zelfs groter. Bij zo’n taakje in het lab blijft het allemaal nog behoorlijk subtiel.’
Ideaal dus voor het dagelijks leven: het vinden van zoekgeraakte vrienden op Lowlands bijvoorbeeld, of je fiets voor het Academiegebouw.
Meer inzicht
Jammer genoeg bleef het wel bij dat ene resultaat, zegt de onderzoeker. Dit voorjaar publiceerde hij een onderzoek over de invloed van chocoladeflavanolen op het visuele werkgeheugen: hoe goed je dingen kunt onthouden. Nu moesten studenten onder invloed van chocolademelk gestreepte cirkels in hun geheugen prenten en na verloop van tijd reproduceren hoe schuin de strepen stonden. Net als bij de temporele taken vond hij geen enkel effect.
Jammer?
Absoluut niet, zegt hij. Wat hij heeft laten zien is dat flavanolen wel degelijk iets doen. En al maken ze niet je hele brein alerter of scherper, we hebben wel meer inzicht gekregen in hoe die breinboost echt werkt.
Bovendien is hij nog niet klaar. Hij zou nog willen kijken naar in chocolade gekookte koffiebonen: dan combineer je cafeïne en flavanolen. Dat zou best wat kunnen opleveren. Of hij gaat verder met alleen chocola. ‘Maar dan wil ik kijken naar andere cognitieve functies.’