Voorzitter Brend Hopman van de studentengeleding in de faculteitsraad van Gedrags- en Maatschappijwetenschappen (GMW), kaartte het een paar weken geleden aan bij het faculteitsbestuur: er zijn te veel meerkeuzetentamens, vooral bij de bachelor psychologie.

Dat is niet alleen hartstikke fraudegevoelig, zegt hij, maar studenten worden zo niet goed voorbereid op het latere werkveld en op de master. In de masteropleidingen wordt namelijk vooral met open vragen en essayvragen getoetst. ‘Bij multiplechoice gaat het om het herkennen van antwoorden’, zegt hij. ‘Maar uiteindelijk gaat het erom dat je de stof kan reproduceren, toepassen en evalueren.’

Anders

Corona leek alles te veranderen: lessen en tentamens moesten ineens vanuit huis gedaan worden. Het leidde tot nieuwe vormen van toetsing: zoals openboektentamens en toetsen via essayvragen. 

‘Het heeft mensen opnieuw aan het denken gezet,’ zegt vicedecaan Klaas van Veen van GMW. ‘Hoe toets ik en waarom toets ik?’ Studenten moeten uitgedaagd worden en tentamens moeten ook verband houden met de eindtermen, vindt hij. ‘Als studenten inzichten moeten hebben, dan moet de toetsing daarop afgestemd zijn.’

Als je in de praktijk een cliënt verzorgt, heb je ook even de tijd om de literatuur erbij te pakken

Laurent Krook, toetsexpert

Ook rechten experimenteerde met tentamineren. ‘Een beetje op onze eigen manier’, vertelt rechtendocent Laurent Jensma die collega-docenten begeleidde bij het online toetsen. ’Vragen in willekeurige volgorde, verschillende vragenvarianten; je leert dat het kan op het moment dat het moet.’

Fraude

De rechtenfaculteit koos vaak voor openboektentamens omdat dat minder fraudegevoelig bleek te zijn. ‘En ik denk dat dit wel een blijvertje is’, zegt Jensma. ‘Het mooie van zo’n tentamen is dat studenten veel meer aan het denken worden gezet, met toepassingsvragen en stof die ze paraat moeten hebben.’

Maar nu dreigen faculteiten toch weer terug te keren naar de oude situatie. Ook studentlid van de universiteitsraad Marie-Cecile Hatzmann merkt dat. ‘Dat zit natuurlijk ook al tientallen jaren in hun systeem en ze hebben legio meerkeuzevragen liggen.’ Maar dan gaan ze voorbij aan wat ze afgelopen periode hebben geleerd, zegt ze. ‘Dat kunnen we toch niet zomaar weer in de prullenbak gooien?’

Corona heeft de universiteit wakker geschud, zegt Laurent Krook, coördinator e-learning en toetsexpert bij GMW. Voor die tijd bleven docenten te lang voortborduren op een tentamen dat een voorganger had gemaakt, zegt hij. ‘En er werden keuzes gemaakt op studentenaantallen en niet op de juiste testmethode.’

Variëren

Corona maakte duidelijk dat er eigenlijk geen reden is om studenten te verbieden hun boek erbij te houden, zegt Krook. ‘Als je in de praktijk een cliënt verzorgt, heb je ook even de tijd om de literatuur erbij te pakken of met je collega’s te overleggen.’

Variëren van de lesstof en hoe je dat aanbiedt is belangrijk, vindt hij. Bijvoorbeeld met ‘authentiek leren’, waarbij docenten gebruik maken van scenario’s en praktijkvoorbeelden. Maar ook: toetsen in groepsverband, tussentijdse opdrachten, of elke week een quiz houden.

Nadat een tentamen werd verzet zei een student: maar dan ben ik straks alles vergeten

Klaas van Veen, vicedecaan gmw

Ook universitair docent Marijke Leliveld van de faculteit Economie en Bedrijfskunde zag tijdens de coronacrisis dat een combinatie van verschillende toetsen goed werkt. Zij gebruikt zowel multiplechoicetentamens als essayvragen. 

‘Je moet kijken hoe je de leerdoelen zo goed mogelijk test, maar je zult eerst de basiskennis moeten hebben om het toe te kunnen passen.’ Het gaat ook om de hele structuur binnen een cursus, zegt ze. Niet alleen dat je toewerkt naar een tentamen.

Doorschieten

We moeten inderdaad niet doorschieten en alle multiplechoicetentamens overboord gooien, vindt Krook. Zeker in het eerste jaar zijn die volgens hem nodig. ‘Die toetsen testen immers de basiskennis die je nodig hebt om hogere (denk)niveaus aan te spreken.’

Maar het moet ook niet weer de overhand nemen, waarschuwt Van Veen. Leren voor een multiplechoicetentamen creëert ongewenst leergedrag gericht op herkenning van het juiste antwoord. Hij herinnert zich nog hoe een paar jaar geleden een hertentamen werd verzet. ‘Toen zei een student: dan ben ik alles vergeten en moet ik alles opnieuw leren.’ Die instelling wil Van Veen voorkomen. ‘Het zal je psycholoog maar worden.’

Al die nieuwe inzichten zijn mooi, maar vervolgens doemen er een paar belangrijke praktische problemen op: het kost allemaal tijd en geld.

Niet te doen

Leliveld had tijdens de eerste lockdown een vak met 750 studenten en moest dus 750 essays van duizend woorden nakijken in tien werkdagen. Ook voor ‘kleinere vakken’ met vier- tot vijfhonderd studenten is dat een enorme piekbelasting, zegt ze. ‘Reken maar uit hoeveel woorden je voorbij ziet komen. Dat is bijna niet te doen.’ Er is extra geld nodig om dit soort tentamens mogelijk te maken, meent ze.

Dit ‘puntje personeelstekort’, is volgens Krook op te lossen door meer studentassistenten aan te trekken die helpen nakijken, maar ook met administratie, want ook daarin gaat veel tijd zitten, zegt hij. 

Als je drie of vier essayvragen van vierhonderd studenten moet nakijken, word je op den duur knettergek

Klaas van Veen, vicedecaan GMW

Een ‘ideaalbeeld’ van toetsen kost erg veel tijd en geld, beaamt Van Veen. ‘Dan moet je echt gaan kijken naar tijdsrealistische opdrachten en tentamens. Als je drie of vier essayvragen van vierhonderd studenten moet nakijken, word je op den duur knettergek, tenzij je studentassistenten hebt die je helpen.’ 

Ellenlang

Zijn faculteit heeft daarom ook drie toetsexperts aangesteld om de docenten te helpen: welke vorm kunnen ze het beste gebruiken, zonder dat ze er ellenlang mee bezig zijn?

Er is best veel mogelijk, weet Van Veen. Studenten zelf laten bepalen voor welk cijfer ze willen gaan, bijvoorbeeld. ‘Willen ze een zes? Dan moeten ze aan een aantal criteria voldoen. Een zeven? Dan aan nog iets meer.’ 

Ze kunnen ook elkaars presentatie beoordelen of de docent kan in een toets een combinatie maken van essayvragen en multiplechoice. ‘Als er maar diversiteit is’, zegt Van Veen. ‘Dat is belangrijk.’

Oude manieren

Hatzmann weet ook wel dat docenten weinig tijd hebben en dat er niet genoeg personeel rondloopt. ‘Ik snap dat je dan weer teruggrijpt naar oude manieren.’ Maar dat is volgens haar niet de bedoeling. ‘Ik heb van veel studenten positieve verhalen gehoord over de tentamens in de afgelopen anderhalf jaar. Deze formule mogen we echt niet overboord gooien.’ 

Er moet gewoon geld vrij gemaakt worden, vindt ze. ‘Ik hoor vaak dat er geld moet naar onderzoek, maar volgens mij is het veel belangrijker dat er geld gaat naar het onderwijs. Dat hebben we afgelopen anderhalf jaar wel gezien.’

Engels