Stress verandert je hersenen, maar ze kunnen herstellen
Bruno Giacobbo is al lange tijd gefascineerd door stress. Het is overal om ons heen, de hele tijd. ‘Alles wat we doen zorgt voor een zekere mate van stress. Dus is het belangrijk om te weten hoe dat ons leven vormt’, zegt hij.
Onderzoek heeft al uitgebreid aangetoond dat stress gerelateerd is aan veel hedendaagse gezondheidsproblemen, zoals depressie en angstgevoelens. Maar wat doet stress precies met de hersenen? Je kunt niet zomaar een menselijk brein opensnijden om te kijken wat er van binnen gebeurt. En het is ook heel lastig om dit soort onderzoek te standaardiseren.
Dus deed Giacobbo zijn onderzoek niet op mensen, maar op ratten. ‘Dat zijn extreem sociale dieren en heel intelligent. En ze reageren op grotendeels dezelfde manier als mensen wanneer ze onder stress staan.’
Samen in een kooi
Hij bestudeerde de effecten van kortdurende stress – bijvoorbeeld als je een tentamenweek hebt – en langdurige stress, bijvoorbeeld wanneer je als kind thuis mishandeld wordt.
Giacobbo bootste deze stress-situaties na door ratten die drie maanden volkomen geïsoleerd hadden geleefd te vergelijken met dieren die tijdens dezelfde periode samen met andere ratten en speeltjes in een grote kooi woonden.
Om kortdurende stress te onderzoeken, zette hij een grote, agressieve rat vijf dagen lang bij een kleiner exemplaar in de kooi.
Gestreste ratten worden dik
De uitkomsten waren helder. De ratten die alleen leefden, waren dikker geworden. ‘Ze hadden natuurlijk ook niet veel meer te doen dan eten en slapen.’ Ze waren ook rusteloos en angstig. En hun kortetermijngeheugen was veel slechter dan dat van de dieren die in een omgeving met veel stimuli hadden geleefd.
Giacobbo onderzocht daarna hun hersenen en ontdekte daar ook verschillen. De geïsoleerde ratten hadden minder BDNF, een eiwit dat gelinkt wordt aan het geheugen en hersenplasticiteit. ‘En bij mensen wordt BDNF geassocieerd met depressie en dementie.’
Tot slot zocht hij met behulp van PET-scans naar ontstekingen in de hersenen. De gestreste dieren hadden daar meer last van. ‘Als zoiets lang duurt, kan het onomkeerbaar zijn en wordt de ontsteking chronisch’, zegt Giacobbo. ‘Dan zullen de dieren lang lijden.’
Depressief gedrag verdwijnt
Giacobbo’s test voor kortdurende stress had een opwekkender resultaat. De ratten die vijf dagen lang gekoeioneerd waren door een grotere soortgenoot vertoonden ook tekenen van depressie, net als de dieren die in hun eentje leefden. Ze waren angstig en hadden meer last van ‘anhedonie’ – ze konden nergens meer van genieten. ‘Dat testten we door ze suikerwater te geven. Als ze dat niet drinken, weten we dat ze geen vreugde ervaren.’ De ratten gingen ook niet met andere dieren om. ‘Dat is ook wel logisch, natuurlijk.’
Maar terwijl de langdurige stress een chronisch effect op de hersenen lijkt te hebben, kwamen de ratten die maar kort gestrest waren daar snel weer overheen. ‘Toen we de dieren twee weken na afloop van de proeven nogmaals testten, was het gedrag helemaal verdwenen’, zegt Giacobbo. ‘Ik dacht echt dat ze heel lang gestrest zouden blijven. Maar toen waren ze zomaar opeens weer de oude. Dus dat is wel een soort happy ending.’
Hij adviseert studenten die stress ervaren om regelmatig te ontspannen. Hoe je dat doet, is jouw keuze. ‘Het is maar net wat bij jou past’, zegt Giacobbo.