#MeToo onder studenten

Me too was ooit gewoon Engels voor ‘ik ook’. Toen werd het een beweging: #metoo zou het kwaad van seksueel geweld bestrijden met openheid. Nu wordt langzamerhand grapjesmateriaal: ‘Rustig aan op de nieuwjaarsborrel hè, straks krijgen we nog een MeToo-tje.’ Of: ‘Je kunt een meisje niet eens áánkijken of het is al Hashtag MeToo.’

RUG-studente Floor Bakker kan om dat soort opmerkingen niet lachen. Voor haar is MeToo geen grap. Voor haar is het die keer dat een medestudent haar huis binnendrong en haar verkrachtte.

Groningse studenten krijgen veel te maken met seksuele intimidatie en seksueel geweld, blijkt uit onderzoek van UKrant. We vroegen een kleine zeshonderd studenten of ze wel eens seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakten. ‘Ja’, zegt zo’n 40 procent.

Heb je wel eens seksueel grensoverschrijdend gedrag meegemaakt?

Meestal gaat het om ongewenste aanrakingen. Daarna komen seksueel getinte opmerkingen en te opdringerige versierpogingen. Maar bij 44 procent van de studenten die grensoverschrijdend gedrag meemaakten, is het ernstiger: bedreiging, stalking, of verkrachting.

Wat voor ervaringen?

Floor

Floor raakte een jaar of drie geleden bevriend met een jongen die aan dezelfde faculteit studeerde. Hij was een stukje ouder dan zij, maar ze konden het goed met elkaar vinden. ‘We hielpen elkaar wel eens met studieopdrachten, spraken soms bij elkaar thuis af.’ Toch kreeg het contact een bijsmaakje: hij wilde meer dan vriendschap, Floor had daar geen behoefte aan.

Op een avond hadden ze bij hem thuis afgesproken. Toen Floor zijn kamer binnenkwam, zag ze dat elke vierkante centimeter van elke muur beplakt was met foto’s van haar. Haar studievriend zonk op z’n knieën en vroeg haar ten huwelijk.

Ze verbrak elk contact met hem, maar vervolgens begon hij haar te bestoken met berichtjes via Facebook. Hij wilde weten waarom hij dan niet leuk genoeg was, smeekte om nog een kans, dreigde een einde aan zijn leven te maken als ze niet toegaf. Ze gaf niet toe.

‘Ja, en toen stond hij dus ineens op de stoep’, zegt Floor stilletjes. ‘Hij kwam naar binnen. Hij heeft me verkracht. In mijn slaapkamer.’

Bekende

In het clichébeeld horen bij het woord ‘verkrachting’ ook woorden als ‘bosjes’, ‘enge man’, ‘midden in de nacht’, ‘geweld’. Het gaat niet over die ene jongen van de faculteit met wie je bevriend bent. Of over je eigen, vertrouwde bed, in je eigen kamer.

Toch is een verkrachter meestal een bekende van het slachtoffer, blijkt uit cijfers van seksueel kenniscentrum Rutgers uit 2017. Van alle ervaringen die studenten ons via de enquête gemeld hebben, was 64 procent met een bekende. De grootste groep bekende daders: verenigingsgenoten.

Sanne

Bij de start van het academisch jaar 2017-2018 sloot letterenstudente Sanne* zich aan bij de studievereniging van haar opleiding en ging mee op introductiekamp. ‘Toen had een jongen seks met mij, tegen mijn wil. Ik wilde niet, ik zei nee, maar hij deed het toch.’ Achteraf zou hij haar zeggen dat het door de drank kwam. Dat hij dacht dat zij ook wel zin had.

Sanne deed uit alle macht alsof er niets aan de hand was. ‘Ik probeerde er maar gewoon niet aan te denken.’ Het kamp ging voorbij, ze bezocht colleges en feestjes; deed wat eerstejaarsstudenten doen. Alleen deed haar verkrachter precies hetzelfde, bij dezelfde studie. Op een dag zat ze in een collegezaal en merkte ze dat ze door hem bekeken werd. ‘Ik dacht: ik moet hier weg.’

Mareike

Paniek. De Amerikaans-Duitse studente Mareike kan erover meepraten. Ze verhuisde in de zomer van 2015 als zeventienjarig meisje naar Groningen. In eerste instantie was ze blij toen een bekende haar wel wilde helpen haar meubels naar haar nieuwe kamer te verplaatsen. Eenmaal binnen lag hij ineens bovenop haar.

Het duurde allemaal maar even. Voor hem althans. Voor Mareike is het in zekere zin nog steeds niet afgelopen.

Bevroren

Los van de ellende die een dader kan aanrichten, maakt je eigen lichaam het soms nog erger, legt klinisch psycholoog Judith Daniels uit. Ze doet bij de RUG onderzoek naar post-traumatisch stresssyndroom (PTSS). ‘Het lichamelijke gedeelte van seksuele opwinding is iets puur biologisch.’

Een vrouw kan vochtig worden zonder dat ze zich opgewonden wil voelen, en een man kan een erectie krijgen zonder dat hij seks wil. Volgens het Centrum Seksueel Geweld (CSG) gebeurt dat bij één op de vijf mensen die met verkrachting of aanranding te maken krijgen.

Ook vertonen slachtoffers nogal eens kenmerken van dissociatie: ze verstijven, kunnen zich niet bewegen en verzetten zich dus ook niet. ‘Dat alles kan ze het gevoel geven dat ze hun eigen lichaam niet kunnen vertrouwen’, zegt Daniels. Uit onderzoek van het CSG blijkt dat de helft van alle verkrachtingsslachtoffers zich ‘verlamd’ voelt.

Floor noemt het ‘bevroren’. Zo voelde haar lichaam aan toen haar stalker haar verkrachtte. ‘Ik heb hem gezegd dat ik niet wilde, dat hij weg moest gaan, maar fysiek kon ik helemaal niets.’ Pas toen haar aanvaller klaar was en aanstalten maakte om haar nog eens tegen zich aan te trekken, reageerden Floors spieren weer zoals ze wilde. ‘Toen heb ik ‘m een klap gegeven.’

Niets aan de hand

Een traumatische gebeurtenis als verkrachting hoeft niet te leiden tot PTSS, benadrukt Judith Daniels. ‘Mensen kunnen veel meer hebben dan ze vaak denken. Ongeveer de helft van de mensen die een verkrachting meemaakt, komt er overheen zonder een psychische stoornis te ontwikkelen.’ Maar de andere helft blijft met het gebeurde worstelen: ze zijn gestrest en bang, slapen slecht, denken onwillekeurig steeds aan wat ze meegemaakt hebben en vermijden krampachtig bepaalde mensen, plaatsen of situaties.

Het goede nieuws is dat je niet de rest van je leven zo hoeft door te brengen. ‘Met therapie kun je van PTSS afkomen’, zegt Daniels. Het slechte nieuws is dat je dan niet kan blijven doen of er niets aan de hand is.

De meeste studenten die seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaken, delen dat vroeg of laat met anderen. Slechts veertien mensen – 6 procent – maakten ooit melding van hun ervaringen bij de RUG, hun vereniging of de politie. Maar 77 procent nam wel vrienden en familie in vertrouwen.

Toch is er ook een groep die nooit iemand verteld heeft over hun ervaringen: ruim 17 procent van de respondenten. Ze dachten dat ze over zouden komen als aansteller, schaamden zich voor wat er was gebeurd, vreesden niet te worden geloofd of verwachtten dat niemand iets zou doen.

Opvallend is dat mannen vaker geneigd lijken hun ervaringen voor zichzelf te houden dan vrouwen. Van alle studenten die in onze enquête aangaven seksueel grensoverschrijdend gedrag te hebben meegemaakt, zijn twintig man. Negen van hen – bijna de helft – heeft er nooit met iemand over gesproken.

Wat deed je met je ervaringen?

Waarom zei je niets?

Evan

RUG-student Evan* mag er zijn, daar hebben de meisjes in zijn omgeving nooit een geheim van gemaakt. Soms vinden ze kijken niet genoeg en raken ze ‘m ook aan. Zo was er die keer dat hij na een ledenvergadering van zijn vereniging de zaal stond op te ruimen. Bijna iedereen was verder weg. Toen voelde hij ineens de handen van een verenigingsgenote op zijn billen.

‘Het was een meisje met wie ik op zich wel goed kon opschieten, dus ik zei er wat van’, zegt Evan. Haar verklaring? ‘Ja, je billen zien er gewoon zo lekker uit in die pantalon.’ Het was noch de eerste, noch de laatste keer dat iemand hem aanraakte zonder toestemming. ‘Op borrels gebeurt het vaak. Ik kan me een keer herinneren dat iemand op mijn kont sloeg. Echt best hard, ook. Toen ik omkeek zag ik een groepje meisjes lachend wegrennen.’

Verschrikkelijke vergrijpen zijn het misschien niet – maar Evan voelt er onbehagen bij, een onbehagen dat hij op de één of andere manier niet uitgelegd krijgt. Hij heeft het wel geprobeerd, maar dan keken zijn vrienden hem aan alsof hij een vreemde taal sprak.

“Lekker scoren, joh”

‘Ze reageerden met iets als “da’s toch mooi, joh, lekker scoren” of “man, ik wou dat vrouwen dat bij míj deden”.’ Misschien hoort het erbij, dacht Evan dan. En hij dacht: moet je nagaan hoe het voor dames is als ze uitgaan, want zij maken de écht erge dingen mee.

In de zomer van 2017 was hij op een borrel voor verenigingsbesturen, samen met een meisje uit zijn bestuur. Zij bestelde op rap tempo drank voor hen allebei, het ene shotje sterk na het andere. ‘Ik had er niet echt zin in, maar ik dronk het toch maar op.’ Gewoon op tijd ophouden en niet te laat naar huis, nam hij zich voor.

Het laatste dat Evan zich van die avond herinnert, is het overtreden van een obscure verenigingsregel en het voor straf in één keer leegdrinken van een glas bier. De rest is een onpeilbaar zwarte vlek – tot hij wakker wordt in het bed van zijn bestuursgenoot. Naakt. Verontrust wacht hij tot zij ook wakker is, om haar te vragen wat er eigenlijk gebeurd is. Hebben ze soms gezoend ofzo?

Nou, ze hebben wel wat meer gedaan dan dat. ‘En’, zegt ze, ‘ik wil straks langs de apotheek voor een morning-afterpil.’

‘De rest van die dag was ik in een soort shock’, herinnert Evan zich. ‘Alles ging langs me heen. Ik dacht alleen maar: wat is hier gebeurd?’ Hij wist het niet meer, maar hij wist wel dat hij het niet wilde.

Toen werd hij kwaad. Niet alleen op haar, ook op zichzelf. Al weet hij dat hij niet wilde, al weet hij dat zij dat óók wist: ‘Ik weet wel hoe jij bent met je principes’, had ze bij wijze van verontschuldiging tegen hem gezegd. Toch, Evan gaf zichzelf de schuld. ‘Ik had ook al die drank níét kunnen opdrinken. Maar dat heb ik wel gedaan.’

Schuld

Zo gaat het vaker bij mensen die met seksueel geweld te maken hebben gehad, zegt studentenpsycholoog Friederike Vieten van het Studenten Service Centrum (SSC). ‘Ze bedenken allerlei dingen die ze hadden moeten doen of juist niet. Als ik nou niet had gedronken, of dat rokje niet had gedragen…’

Een schuldgevoel maakt het nog moeilijker om wat er is gebeurd onder ogen te zien. ‘Het komt vaak voor dat mensen alleen maar willen doen alsof er niets gebeurd is. Maar dat blijkt op lange termijn lastig.’

Sofía

Bovendien schieten we er niets mee op, vindt de Spaanse studente Sofía*. ‘Daarom is #MeToo zo’n goede ontwikkeling’, vindt ze. ‘Er moet over gepraat worden. Veel mensen weten helemaal niet wat consent precies inhoudt, waar de grenzen liggen en wanneer je ze overtreedt.’

Sofía kan het weten; haar eigen grenzen zijn al zo vaak onder de voet gelopen. Er was de jongen die tot in den treure herhaalde hoe belangrijk hij het vond dat een meisje óók wilde – maar dat even vergeten was toen hij wel wilde maar Sofía niet. Er was de scharrel die er lucht van kreeg dat Sofía bi was – terwijl hij haar neerdrukte, siste hij haar toe dat ze een smerige pot was en dat het met hem toch veel lekkerder was dan met een vrouw.

Er was het drankje in een Groningse club dat haar van het ene op het andere moment slaperig en slap maakte. Sofía was achttien en op stap met een groepje studenten dat ze pas had leren kennen. ‘Veel had ik niet gedronken, maar ik kon ineens niet meer blijven staan.’

Haar herinneringen aan die avond zijn weinig meer dan verontrustende beelden, als stills uit een nare film. Beeld: één van haar kennissen sleept haar naar een toilet. Beeld: haar kleren gaan uit. Beeld: hij heeft orale seks met haar. Als ze eindelijk weer echt bij kennis is, is ze alleen, op dat toilet, nog steeds zonder kleren.

Ook Sofía heeft de schuld bij zichzelf gelegd. ‘En het heeft me jaren gekost om daarmee op te houden. Er is zoveel waar je aan moet voldoen: je moet de juiste kleren dragen, zorgen dat je weinig drinkt, luid en duidelijk “nee” zeggen, je verzetten’, somt ze op.

Na jaren therapie weet ze beter. Het kan je veiligheid niet garanderen. Belangrijker is wat je doet met wangedrag; accepteer je het als een onplezierig, maar onvermijdelijk onderdeel van het leven? Of pak je het aan?

Normaal

Veel studenten accepteren het, te oordelen naar de antwoorden op onze enquête. Een alumna van de Hanzehogeschool relativeert haar ervaringen met seksuele intimidatie door eraan toe te voegen: ‘Het heeft verder geen traumatische gevolgen gehad, het gebeurde altijd tijdens uitgaan.’

‘Ik vind het lastig wanneer je het grensoverschrijdend moet noemen’, peinst een RUG-studente. Zelf wordt ze wel eens door vreemden op haar kont geslagen, zegt ze, en ze krijgt wel eens te maken met opdringerige mannen die haar pas met rust laten als er ‘potige vrienden’ bij haar komen staan. ‘Maar dat heeft volgens mij bijna iedereen wel eens gehad en behalve een grotere bek heb ik er niets aan overgehouden.’ Een andere respondent schrijft: ‘In het uitgaansleven heeft denk ik iedere studente wel eens last van een gast die geen genoegen neemt met “nee”, helaas is dat normaal.’

Zo wordt seksueel grensoverschrijdend gedrag beschouwd als een soort inherent risico van het uitgaansleven. Wil je ’s avonds ergens gaan drinken en dansen? Dan moet je de nodige handen op je borsten en billen voor lief nemen. Misschien ben je een aanzienlijk deel van je avond kwijt met ‘nee’ zeggen tegen een aangeschoten vreemde die denkt dat je hard to get speelt. En de kans dat je op de fiets terug naar huis iets toegesist krijgt over je ‘lekkere benen’ is ook groot. Helaas is dat normaal.

Maar blijft dat altijd zo? Of kunnen we, na #MeToo, toch zorgen dat seksueel geweld verdwijnt? En zo ja: hoe dan?

Dit was het eerste deel van een UKrant-tweeluik over seksuele grensoverschrijding.

Deel twee: nee, dit is niet normaal →

*De namen van Sanne, Evan en Sofía zijn om privacyredenen gefingeerd en Mareike wilde niet met haar achternaam in de krant. Hun volledige namen zijn bij de redactie bekend.

Verantwoording

UKrant stelde een online-enquête op over ervaringen met seksuele intimidatie, geweld en grensoverschrijdend gedrag. Die is verspreid onder studenten van de RUG en de Hanzehogeschool en alumni die minder dan een jaar geleden afstudeerden aan één van die instellingen.

We deelden de enquête via onze Facebookpagina en riepen de hulp in van studie-, gezelligheids- en sportverenigingen. Een aantal van die verenigingen deelde de vragenlijst met hun leden.

In totaal vulden 571 respondenten de vragenlijst in: 440 RUG-studenten, 81 Hanze-studenten en 50 alumni. Daarmee beschikken we over een vrij groot sample. Toch kunnen we het niet zonder meer representatief noemen voor de gehele studentenpopulatie.

We hebben geen willekeurige studenten benaderd, maar afgewacht welke studenten er naar ons toekwamen, wat een zogeheten convenience sample oplevert. Ook kunnen we er niet honderd procent zeker van zijn dat alle respondenten de vragenlijst te goeder trouw ingevuld hebben, omdat die online en anoniem is.

Onze dank gaat uit naar:

• Studentassessor Kathelijne de Vrijer en studieverenigingenkoepel CFO
• GSR Aegir
• GSSV Donar
• GSVV Donitas
• GSZV De Golfbreker
• GSBV De Groene Uilen-Moestasj
• AGSR Gyas
• GSPV De Noordpole
• GSKV Northside Barbell
• Literair Dispuut Flanor
• HOST-IFES
• ESN Groningen
• Groningen Feminist Network
• FFJ Bernlef
• Gereformeerde Studentenvereniging (GSV)
• CSFR Yir’at’Adonai
• Navigators Studentenvereniging Groningen (NSG)

Engels